Portrèt: Horacio Oduber Hospital

ORANJESTAD – ORANJESTAD – Hòspital Horacio Oduber ta di akuerdo ku e trahadónan den kuido ku ta bati alarma tokante e situashon krítiko den e sektor di kuido. Pero Aruba su úniko hòspital ta sufri èkstra: for di 2018 e tin un défisit di miónes i e tin un aña yen di insidente karu tras di lomba.

“E hòspital ya kaba tin algun aña di problema finansiero. Ke men nos no tin reserva, solamente debe pa hèndel e tipo di fluktuashon asina”, Freek Korver, presidente interino di e direktiva di hòspital ta bisa.

foto: Freek Korver /propio archivo

Ku fluktuashon Korver ke men e kuido di e kantidat di pashènt ku Covid, ku ta keda konstantemente haltu awor ku e di dos ola ta na e isla. Pero tambe e ekonomisashonnan riba e bùdjèt di e hòspital, imponé pa e eksigensianan hulandes pa fiansa di corona na Aruba.

Mas aleu e hòspital a sufri di insidente, kalamidat ku Kòrver ta deskribí komo ‘un sorto di Murphy’s Law’: “Tur loke bo por imaginá bo di mas straño posibel, el a sosodé den un término di un aña.” Ku esaki e ke men e hack di e sistema di computer novèmber di aña pasá, pero tambe e kandela grandi na yüni despues di kua mester a limpia asbèst.

‘E listanan di espera, ku hende mester a warda mas largu riba tratamentu, esei ta teribel’

Tur huntu esaki a kondusí na listanan di espera largu, e direktor di e hòspital ta rekonosé. “E listanan di espera, ku hende mester warda mas largu promé ku e tratamentu kuminsá, esei si ta algu. I si hende tin keho tokante esaki, mi ta komprondé tambe i ta loke nos profeshonalnan tambe ta haña teribel. I loke komo direktor di un hòspital mi tambe ta haña teribel. Naturalmente lo mi a preferá si, ku nos kapasidat, nos por a duna kuido normal. Pero aktualmente nos no por.”

Dos siman pasá un kantidat grandi di trahadó den kuido (spesialista, dòkter di kas, botikario, partera, dentista ets.) a manda un karta urgente pa gobièrnu. Ku e ekonomisashonnan i e insiguridat tokante e krísis finansiero-ekonómiko ku Aruba ta aden, nan ta bisa ku sin solushon nan no por garantisá e kuido mas. E hòspital no a firma e karta, pero ta di akuerdo si ku e kontenido, Korver ta bisa.

““Nos a manda un karta apart pa e promé minister i e ministernan i tambe pa Hulanda, ku e mésun palabranan ku esaki ( e ekonomisashonnan) pa nos den un situashon grave, ku ta hasi e situashon mas grave ainda. I pa loke ta kontenido mi ta sostené nan prekupashonnan den e karta: si esaki sigui asina, e ora ei en bèrdat t’asina ku Aruba no por duna e kuido mas ku nos tambe komo hòspital ta haña ku mester por duna.”

‘No ta paga kuido na Aruba ekstremadamente bon’

Korver ta splika kiko ta sosodé si di repente hòspital atrobe haña ménos sèn: “Kisas nos por posponé pago di nos kreditornan i suministradónan un luna ainda. Pero si esaki dura mas largu, e ora ei no mas. I e ora ei bo mester skohe.” I esaki lo nifiká por ehèmpel ku e hòspital lo no por kumpra sufisiente material mas.

Den e promé ekonomisashon e hòspital a skohe pa baha e salarionan. “Esaki naturalmente a pidi hopi di nos kolaboradónan. Nan no a keda sinta na kas ta lombra wowo sino nan a traha masha duru mes pa por yuda e pashèntnan di Covid i e otro pashèntnan bon.”

Korver ta haña ku lokalmente e apresio pa e trahadónan den kuido ta keda atras kompará ku sobrá di mundu. “Laga mi papia di Hulanda, ei mésora ta papia di salario mas haltu i un bónùs di un bia. Na Aruba nos ta papia di rebaho kaminda for di gobièrnu ta pidi pa nos rebahá mas tantu ku nos a hasi kaba. Konsientemente nos a bisa ku nò, nos no ta hasi esaki, kla.”

Pero na Hulanda tambe e manehadó di hòspital ta haña ku tin un imágen robes: “Mi ta haña ku den kuido na Aruba no ta paga ekstremadamente bon. E imágennan ku nan tin na Hulanda ku aki tur hende ta kana rònt ku un sorto di kuchara di oro, di tur manera pa loke ta kuido mi no ta di akuerdo. Nan sa esaki tambe na Hulanda, mi a konta nan.”

‘Ni Aruba ni Hulanda no a reakshoná riba e karta di urgensia’

Ni Gobièrnu Arubano ni esun di Hulanda no a reakshoná riba e karta di urgensia di e hòspital, Korver ta bisa. “Kasi diariamente mi ta bati alarma ba VWS (Ministerio di salubridat hulandes, red.). Nan tambe ta preokupá pa e kontinuidat di kuido na e isla. Pero nan mester dil tambe ku BZK (ministerio di Relashonnan den reino, red.) ku den kuadro di e sosten d likides ke hasi otro palabrashonnan tambe.”

BZK ta e ministerio na Hulanda ku ta bai ofer di e eksigensianan na Aruba pa e fiansanan di corona. Un di nan ta ku Aruba mensualmente mester rebahá 5 mion florin (2,3 mion euro), e aña aki un total di 35 mion, riba e gastunan di e seguradó médiko nashonal AZV. Esaki ta kumpra e kuido pa pueblo, entre otro na e hòspital.

Corona bou di kòntròl ainda

Si na e hòspital tin e situashon bou di kòntròl awor ku e di dos ola di corona ta hopi mas pió pa Aruba? “Ainda nos tin sufisiente kapasidat. Tin hende ta bini èkstra for di Merka i ku esaki nos por subi bai 20 kama di ICU. Ke men, si, si bo ke yama esaki bou di kòntrol, e ora ei nos ta bou di kòntròl. Pero e ta pidi hopi si di nos organisashon”, segun Korver.

E pashèntnan ta relativamente hóben, e mandatario di hòspital ta sigui konta, ku ta kura mas lihé i asina por sali for di hòspital mas lihé. “Pero si e kantidatnan sigui subi muchu hopi i na bira mas bieu, si, nos tambe tin nos límiténan.”