Protesta statiano kontra e státùs estatal aktual di e isla – potrèt: The Daily Herald

Protesta statiano kontra e státùs estatal aktual di e isla – potrèt: The Daily Herald

ORANJESTAD – E referèndem ku lo tene aki eksaktamente un siman na Sint Eustatius, ta bini despues di kuater aña di malkontentu riba e isla. Pasobra nunka Statia no a skohe pa e státùs di munisipio ekstraordinario di Hulanda ku e tin aktualmente.

Presidente Xiomara Balentina di Brighter Path Foundation for di 2012 ta lucha pa e referèndem nobo aki. E ta spera ku Statia lo skohe pa outonomia. No e outonomia manera Kòrsou, Sint Maarten i Aruba tin. “Nos ke e outonomia manera ta definí pa Nashonnan Uní.” Nan ta deskribí outonomia komo “e derecho riba un gobièrnu outónomo sin intervenshon djafó, eksepto si pidi esaki.”

Na kaminda pa e desmantelashon di Antia Hulandes, den e referèndem di 2005 Statia komo úniko a skohe pa mantené Antia komo pais. “Despues a konvensé nos polítikonan pa djòin Boneiru i Saba. Nan no tabata ke pa Statia keda konosí komo e isla ku a stroba e proseso di desmantelashon” Balentina ta konta. E referendem di aki dos siman ta duna kuater opshon: státùs quo, integrashon, outonomia òf independensha.

Kultura di dependensha
Balentina ta enfatisá ku stasianonan den pasado tabata outosufisiente. “Nos tabata eksportá bèrdura pa e otro islanan di Antia Hulandes. Nos tabata kampesino, negoshante i doño di pakus. Di un kaminda e kultura di dependensha a surgi. Nos mester kibra saki.”

Xavier Blackman a eksperiensha e kaminda pa renobashon estatal di hopi serka. E tabata man drechi di Saba su polítiko di mas konosí, Will Johnson, durante e negoshashonnan ku Hulanda na 2004-2007 komo presidente di e komishon di referèndem sabano.

Blackman tambe ta bisa ku e elaborashon di outodeterminashon segun Hulanda ta diferente di e definishon di Nashonnan Uní. “Den mi kombersashonnan ku amtenar hulandes semper nan tabata bisa ‘ei, skohe pa integrashon, e ora ei Hulanda ta djis tuma tur kos ofer’. Einan e diferensha ta sinta: outodeterminashon no ke men ku Hulanda ta tuma tur kos ofer, pero ku e isla ta entregá tareanan ku e mes no por ehekutá na Hulanda, manera defensa i asuntunan eksterior. Esaki ta un eskoho di e islanan, no ta un desishon di Hulanda. Mester rektifiká esaki.”

Pa tin independensha segun Blackman mester krea e sirkunstanshanan apropiá. Na Statia esaki ta posibel si amplia e terminal di NuStar, agrikultura, peskeria i turismo. “Bo mester probechá di esaki maksimalmente i bo por hasi esaki solamente si bo ta independiente. Ta idea di hende ku esaki lo no por.”

Na 2012, komo konsehero bou di enkargo di èks diputado Clyde van Putten, el a traha un plan pa hasi Statia finansieramente independiente den sinku aña. E plan tabata duna un mihó dil ku Nustar, reformashon di impuesto, i plannan pa invershon den agrikultura i infrastruktura. A lubidá e plan ora na februari a bini un gobièrnu nobo. “Awor a kuminsá pidi sèn atrobe.”

Strategia
Segun Blackman ta un desafio pa kuminsá un diálogo konstruktivo ku Hulanda. Segun e e trampa ta e falta di kerementu den nos mes poder. “Ta mira Hulanda komo superior, ku un batayon di konsehero. Bo no mester tin miedu di bo partner den negoshashon, pero bo mester analis’é bon i ehekutá bo strategia. Sino bo no por representá pueblo.”

Outor Leoni Leidel-Schenk