Wes Angela (man robes), grifir Jandroep, fiskal Jaap Zondervan (mei mei), abogado Patrick van der Biezen i abogado Chris Lejuez (man drechi) – potrèt: Jacqueline Geeve

Wes Angela (man robes), grifir Jandroep, fiskal Jaap Zondervan (mei mei), abogado Patrick van der Biezen i abogado Chris Lejuez (man drechi) – potrèt: Jacqueline Geeve

ORANJESTAD – “Por fabor wak e kalornan den mi boka i e beskein riba mi brasanan.” Un detenido femenino di e departamentu di hende muhé di Korrektie Instituur Aruba (KIA) ta trata di haña kompashon serka wes Angela. Despues di tur e relatonan doloroso ku Angela mester a skucha awe el a disidí di bai tira un bista e mes den ‘kouchi di muhé’.

Ora e wes drenta un detenido ta basha yoramentu. Banda di fèrdrit ta parse manera e ta aliviá tambe. Porfin un hende ta bin mira kon nan ta biba. Tres di e sinku prezunan tin un kapa di tapa boka blou bistí. “Esei ta pa e holó stinki insoportabel ku e muhénan t’aden obligatoriamente dia i nochi”, un di e muhénan ta splika. E holó stinki penetrante ta bini di e berpùt mei mei di e kaminda ku nan ta kohe airu.

Kouchi
Originalmente e intenshon di e kouchi di muhé, manera e muhénan mes ta yama e departamentu, tabata pa akohida temporario di krísis. Despues ku e detenidonan hòmber na mei di aña pasá a kibra i kima e departamentu di kastigu, a originá un skarsedat serio di espasio den KIA. Pasobra for di e dia ei no por usa e departamentu di kastigu, e hòmbernan mester sinta nan kastigu den e departamentu ku originalmente tabata pa hende muhé. A pone e muhénan ku no tabatin nada di hasi ku e kibramentu i e kandela den e kamber aki. Ku beskein riba muraya i kaminda holó stinki ta dal bo.

Den e kouchi tin dos be tres kama riba otro kant’i muraya. Esnan ku ta drumi te ariba mester por subi bon pasobra no tin trapi. Den e baño tin un WC i un ducha. Tin un labamano ku tur e muhénan mester usa. No ta distinguí entre sospechoso i kondená. Tur hende ta drumi i biba den e mésun espasio di mas o ménos 45 meter kuadrá.

E murayanan ta yen di beskein. Esaki ta pasobra e dak ta lèk i ku djis un tiki áwaseru awa ta drenta via e murayanan. Esaki por kousa situashonnan peligroso, un trahadó di prizòn ta konfirmá miéntras ku e ta mustra riba e wayanan di koriente abou na suela. Riba e pregunta si tin un aparato pa paga kandela presente si algu sosodé e ta kontestá ku nò.

Peliger mortal
Lejuez ta abogado di e sospechoso Linda Brete. Su kaso ta bai korte na aprel. Resientemente su abogado a pidi wes Angela pa skòrs su detenshon preliminar pasobra e situashon di salú segun e ta di peliger mortal. “Mi kliente a drenta aki den bon di salú i awor e no por funshoná sin remedi. E situashon den e prizòn ta inhumano.” E ora ei Angela a disidí di bai tira un bista e mes. Djabièrnè awor e ta disidí si e situashon ta bèrdaderamente asina insoportabel ku Brete ta haña pèrmit pa warda su kaso na kas.

Si ta na fiskal Zondervan Brete ta keda kaminda e ta. “Si e sirkunstanshanan ta peligroso p’e nan ta peligroso pa tur detenido. Nos mester laga nan tur sali anto?”

Direktor di Kia Trudy Hassel ta rekonosé e situashon no seif den e prizòn. “Pero nos ta bai pèrkurá pa mehorashon”, e ta primintí. Kaminda aworakí a pone e adiktonan ku ta bou di kuratela, e direktor ke konstruí un departamento di muhé nobo. “Aki tur hende ta haña nan mes WC i ducha.” Orguyosamente e ta mustra e wes e sitio kaminda e trahadónan di konstrukshon ta trahando. “Aki dos siman e ta kla”, e ta sigurá. “Bon, mi ta bin bèk bin wak aki dos siman”, wes Angela ta disidí.

Outor Jacqueline Geeve