Riba djamars 25 di novèmber 2025, Sürnam a selebrá e di 50 aniversario di su independensia for di Hulanda, tambe konosí komo ‘Srefidensi Dey’. Riba e dia akí, na 1975, Sürnam a bira un repúblika independiente después di mas ku 300 aña di dominashon kolonial. Dulce Koopman a bai kòmbersá, pa Ret Karibense, ku sürinameonan ku a establesé nan mes den e Reino Hulandes, hopi biaha ankrando nan mes ku raisnan profundo. Kon nan ta mira e fecha spesial akí? Kon nan ta mira nan país? Awe e último entrega (7): Prakash Mungra (63).
Ora Prakash Mungra pensa bèk riba independensia di Sürnam, e ta mira un imahen so su dilante: e festividatnan na televishon, prinsès Beatrix, e lidernan polítiko, i e pueblo ku a kuminsá na un futuro nobo. E tabatin diesdos aña di edat. E no tabata biba na Paramaribo, ni na Nickerie, sino na Amsterdam. Tòg e akontesimentunan di 1975 lo a dirigié di forma desisivo. No pasobra el a regresá na e pais kaminda el a nase, pero hustamente pasobra esei ta loke e no a hasi.
Awe, 50 aña despues, Mungra ta Direktor Supervishon i Mantenshon (Toezicht en Handhaving) na Banko Sentral di Aruba. Un funshon ku e ta ehersiendo for di 2010, despues di un karera di mas ku tres dékada den e institushon. E isla karibense a bira su hogar, su tereno profeshonal, i e sitio for di kua el a duna su aporte na stabilidat finansiero regional. Sürnam a keda un orígen emoshonal, pero no un destinashon profeshonal. Asina un hulandes sürinameo a krese bira un figura klave na Banko Sentral di Aruba, mientras ku e independensia di Sürnam a form’é permanentemente.
Di Paramaribo pa Amsterdam: un hubentut entre dos mundu
“Mi a nase na Sürnam, pero no ta ei mi a krese,” Mungra ta konta. Ora e tabatin dos aña di edat, su mayornan a bai for di Sürnam pa studia na Hulanda. Nan a keda ei, i el a lanta den Amsterdam. “Ei mi a pa pasa den skol básiko, sekundario, universidat, tur kos. Mi tabata konosé Sürnam di fakansinan, famia, amigu i e ola di migrashon grandi den añanan ’70. Via primu ku prima m’a siña sranantongo. E laso tabata tei semper.”
Despues di a studia ekonomia i kontabilidat el a bai traha na Moret & Limperg (awendia Ernst & Young). Ei su interes den institushonnan finansiero i supervishon a nase – e tereno ku lo a definí su karera.
Dikon Sürnam no tabata un opshon: ‘Bou di ningun sirkunstansia un diktadura militar’
Despues di a terminá su estudio, Mungra a konsiderá seriamente pa regresá na Sürnam. Pero e realidat polítiko a alkansé na kaminda. “No tabata un pais atraktivo pa traha aden. Régimen militair, intimidashon di krítiko, historianan di hende arestá. Bou di niun sirkunstansia lo mi ker a biba bou di un diktadura.” Segun Mungra e independensia tabatin un efekto ku ta bisto te awe: un braindrain masal. “Hopi studiante sürinameo na Hulanda a keda p’afó. Pa motibu di e situashon nan no a bai bèk. Esei ta pèrdida pa un pais: konosementu ku no ta regresá, ta tarda desaroyo.”
Tòg no ta ekslusivamente negativo e ta mira bèk. “Tur pueblo tin aspirashon pa bira independiente. E momento no tabata ideal kisas, pero e independensia ta un hecho. I mi ta kontentu ku porfin a restaurá demokrasia.”
Un aviso, tres aña Aruba – un karera di 34,5 aña
E eskoho pa no regresá Sürnam, a tres’é na Aruba finalmente. Kasualidat a hunga un papel importante den esaki. “Mi a mira un aviso: Kolaboradó pa Maneho Senior. Mi tabata traha kaba den kontabilidat i mi tabatin eksperiensia ku institutonan finansiero. Huntu ku mi pareha di esaki tempu mi a disidí: laga nos ban Aruba pa tres aña, pa kue eksperiensia.” E tres añanan ei a bira mas, muchu mas.
Mas ku 30 aña despues e ta ketubai na Aruba, entretantu komo un di e supervisornan di mas influente di e isla. El a pasa den e rangonan di Kolaboradó pa Maneho Senior pa Hefe di Departamentu, bira Manager di Divishon na 2007 i Direktor Supervishon i Mantenshon na 2010.
“E trabou ta ekstraordinariamente fasinante. E sektor finansiero a krese eksplosivamente. Den término di e Produkto Interno Bruto e sektor a krese mas o ménos tres biaha mas lihé ku nos ekonomia. Esei mester keda sólido.” Su funshon ta krusial: supervishon riba estabilidat, integridat i kumplimentu ku reglamentashon – e fundeshi di kada ekonomia salú.
Un mucha di diesdos aña riba 25 di novèmber 1975: ‘Sürnam tabata para pa ambiente, kuminda i kalor’
Ounke ta for di Hulanda el a eksperiensiá e independensia, e momento tabatin su impakto. “Tabata impreshonante. Komo mucha bo no sa presis kiko independensia ta nifiká, pero bo ta mira e festividat, e emoshon.” Su rekuerdonan di Sürnam tabata di fakansi: “Colakreek, e distritonan, e naturalesa inkomparabel ku Amsterdam. Kalor, ambiente, dushi kuminda.” Despues e kalor ei lo a forma un kontraste ku e friu polítiko di e periodo militar.
Identidat Sürnam: mas fuerte
Mungra ta haña ku for di 1975 e identidat Sürnam no a debilitá, pero hustamente a bira mas fuerte. “Bo ta mir’é na e onsenanan nashonal, e emoshonnan, i orguyo. E müzik, kultura, humor, kalor: tur ta bibu.” Segun Mungra ‘por ta ku ta union ta karakterístika di mas grandi’ di e sürinameño moderno.
Tradishonnan ku ta keda – tambe den e edifisio di un banko
Ounke e ta yama su mes “primariamente un hulandes di desendensia sürinameo” Sürnam ta tehé den su bida diario. “Tradishonnan manera Divali i Phagwa – mi ta hiba nan ku mi. Mi a kasa estilo hindustan, mi señora ta sürinameo. Via famia i amigu, Sürnam ta keda serka di mi.”
Sin embargo, den su trabou sí kultura no ta hunga un papel, e ta bisa. “Ophetividat ta para dilanti. Pero a pesar di esei: na fiestanan sürinameo bo ta sinti e atmosfera mes ora. Nunka esei ta bai for di bo kompletamente.” Den sentido profeshonal tambe e laso a keda eksistí.
“Despues di e restorashon di e demokrasia, Banko Sentral di Aruba a duna Sürnam múltiple biaha sosten tékniko. Mi mes tambe a bai. Resientemente nos a firma un akuerdo di kooperashon pa interkambio di informashon. Esei ta duna un bon sentimentu.” Mira ekonómiko? “Sürnam tin tur potenshal, pero ta karesé di gobernashon firme.”
‘Checks and balances’
Riba e pregunta kon e ta mira e desaroyo ekonómiko, ta sigui un kontesta nuansá: “Miksto. Petroli nashonal ta un historia di éksito. Pero hopi biaha mal gobernashon a prevalesé. Hiperinflashon, supervishon defisiente, tiki ‘checks and balances’.”
E ta ripití loke e ta mira diariamente den su funshon: “Institushonnan fuerte, i bon gobernashon ta hasi un pais eksitoso. Hamas mester pèrmití ku polítika tin influensia riba maneho monetario òf di supervishon. Un banko sentral independiente ta apsolutamente krusial.”
P’esei Mungra ta keda optimista: “Sürnam ta enormemente riku. Si pone e gobernashon na òrdu, e pais lo logra sí.” Un profeshonal sürinameo, eduká na Hulanda, ku a floresé na Aruba. Su raisnan sürinameo, formashon hulandes i su karera arubano ta forma un triángulo úniko.
“Mi ta sintí mi un hulandes ku desendensia sürinameo. Mi tin sintimentunan kaluroso pa Sürnam, pero mi a bira un profeshonal na Hulanda, i m’a sigui krese na Aruba.” Un elemento ta keda konstante sí: “Sürnam ta sigui importante. E ta un parti di e hende ku mi ta.”
Mitar siglo di independensia sürinameo, for di wowo di un direktor di banko. Tin un historia mas ámplio reflehá den Mungra su historia di bida. Unu ku ta kubri e desaroyo di speransa pa krisis, di braindrain pa diaspora, di régimen militar pa demokrasia, di fondo tras fondo ekonómiko pa potensia nobo.
El a skohe pa Aruba, pero nunka el a laga Sürnam los kompletamente. I 50 aña despues di inisio di e independensia e ta keda koutelosamente optimista: “Sürnam por logra. E base tei. Awor ta e gobernashon, ku e pais mester, falta.”