Portrèt: kdhimaging

DEN HAAG – Pa e relashonnan entre e islanan outónomo i Hulanda, por yama e debate di djárason históriko. Aruba, Kòrsou i Sint-Maarten den e krísis di corona lo risibí yudansa solamente si semper nan aseptá tur kondishon hulandes i ehekutá esakinan lihé.

Segun sekretario di estado Raymond Knops (Relashonnan den Reino) den e último dies añanan a resultá ku e islanan outónomo no ta kumpli ku nan promesanan na Hulanda. E islanan mester di sentenar di mion euro pero nan por fia nan solamente si nan akseptá e eksigensianan hulandes kompletamente.

Posibilidat di eksigensia nobo kada seis siman
E sèn ta pa kada seis siman, i kada bia Hulanda ke pone kondishon nobo riba mesa. Asina por para e yudansa si no kumpli ku e promesanan.

Tweede Kamer ta sostené e gabinete pa ehekutá deseo di hopi tempu na e islanan den e krísis di corona. “E kondishonnan lo subi den kurso di tempu. Ta entregá kada siguiente parti di e suma total  a base di e resultadonan”, segun Knops.

E lista di deseo
  • Algun di e deseonan ku a pasa forbei den e debate di djárason, tantu di gabinete komo di Tweede Kamer”
  • Baha gastunan di gobièrnu hopi: ménos ámtenar, baha salarionan den sektor públiko.
  • Mester baha salarionan di minister i parlamentario ku un kuart.
  • Prizònnan mester ta mas humano: evitá ‘situashon inhumano’ seka detenido na Sint-Maarten i por ehèmpel hende no dokumentá na Kòrsou.
  • Mehorá libertat di prensa na e islanan.
  • Reforma impuesto: esnan ku entrada haltu mester paga hopi mas, es ku ta gana poko mester paga mas poko posibel.
  • Mester kobra sèn di belásten mihó, pero mester dil ku traha sin paga belásten tambe pa asina mas hende paga belásten.
  • Ekonomia mester bira mas diverso; e islanan no mester ta dependiente di turismo òf refineria.

E islanan ke ‘mas diálogo’’, pero gabinete hulandes no mas, ta e mensahe di djárason. No ta ‘business as usual’ mas, Knops ta bisa.

‘E ambishon no ta pa ta manda riba e islanan’
Ku e rekonstrukshon di e aeropuerto di Sint Maarten segun Knops  ‘a gasta tempu un aña largu’ ku diskushon. “No ta mi ambishon pa manda aki. Si pone sèn di belásten hulandes disponibel, mester hasi kos bon ku esaki.” Por lo demas no a pone kondishon riba yudansa humanitario, pakete di kuminda i kuido.

‘Kiko bo outonomia bal ainda antó?’
E islanan segun Knops tin e libertat di akseptá e oferta òf laga. E gobièrnunan di Aruba, Kòrsou i Sint-Maarten ta bisa ku nan ta kompletamente dependiente di Hulanda i no por bai niun otro kaminda pa haña sèn.

Segun Sint-Maarten ta ‘dikta’ i entretantu Kòrsou severamente ta kritiká e ‘posishon di poder’. “Hulanda ta abuzá di esaki pa fòrsa kos’, segun e minister kurasoleño Quincy Girigorie (Hustisia). Knops ta bisa Tweede Kamer: “Bo por tin e outonomia ei si a base di Statüt, pero si den práktika bo ta kompletamente dependiente di otro hende, kiko bo outonomia bal ainda?”

Tweede Kamer kompleto ta sostené Knops den su vishon ku: ‘muchu hende a bira riku danki na e pobresa’ i e mandatarionan no a mustra ku nan ta enérgiko.

‘E mihó hendenan’ na Hulanda mester yuda
Hulanda ta rekonosé ku e islanan no tin e kapasidat pa realisá e deseonan rápidamente. Nan lo haña yudansa ku esaki i e kondishonnan lo ta ‘faktibel’, Knops ta primintí.

Gabinete hulandes ta hasi uso di diferente eksperto pa sali for di e krísis di corona atrobe. “Tambe si ta trata di kon nos por yuda e paisnan, ei tambe nos ta usa e mihó hendenan.”

Donashon di miónes komo motivashon

Aruba, Korsou i Sint-Maarten ta pidi ‘masha hopi’ di e pagadó di belásten hulandes i e riesgonan ta grandi, Knops ta enfatisá. Si e islanan mustra sufisiente progreso, e ora ei tin un chèns ku por deskitá sentenar di mion na fiansa. Pero no di antemano, manera e islanan ta pidi, Knops ta indiká den Tweede Kamer. “Pasobra muchu kos a sosodé kaba.”