ORANJESTAD – Libertat di prensa durante e krísis di corona tabata mas bou di preshon tantu for di gobièrnu komo di públiko. Espesialmente Aruba tabata esun di pió, asina ta sali for di reakshon di media i periodista na e islanan hulandes karibense.

Na Aruba periodistanan no a haña dispensashon ora ku a pone toke de keda. Despues gobièrnu a hasi palabrashon ku un grupito selektá kaminda tur anochi den forma di un sistema di turno tres media por a sali riba kaya. E situashon ei a dura mas ku un luna.

E promé dianan di toke de keda a asigná polis pa reportá riba kaya pa e periodistanan arubano.

Periodista tampoko no por a presensiá konferensha di prensa mas. Gobièrnu mes tabata transmití esakinan entre otro riba Facebook, kaminda públiko por a reakshoná direktamente tambe. Ku esaki gobièrnu a duna un plataforma na hende ku no solamente tabata kritiká prensa, sino ridikulisá prensa tambe i den sierto kaso asta tabata menasá prensa.

“Loke nos tabata kritiká severamente tabata e informashon selektivo ku nos tabata haña i e ‘sugar coating’ kontinuo di gobièrnu. Ke men drecha informashon negativo ku notisia positivo. I komo kordinashon di media internamente serka e sentro di krísis no, òf kasi no, tabata eksistí, prensa tabata hasi pregunta dòbel. Pa asina nos komo prensa hopi bia tabata haña nòmber di ta idiot bobo serka pueblo”, Tito Laclé di NoticiaCla ta konta.

Edmond Croes direktor di e korant Solo di Pueblo, emisora di radio Topfm i emisora di televishon Canal 22 ta bisa ku espesialmente den kuminsamentu di e krísis gobièrnu a traha malu. “Nan no a trata prensa korektamente. Esaki a kambia awor pero te ainda nos mester imprimí nos korant mas trempan, en bes di 11 or promé ku e pandemia di Covid awor ta 7 or di anochi kaba.” Den kuminsamentu públiko tambe tabata ridikulisá prensa, e ta bisa. “Pero despues nan a realisá ku sin prensa nan no sa kiko ta sosodiendo i ku sin prensa outoridatnan por abuzá tambe.”

E mensahe di kolaboradó di prensa Joally Croes

Kampaña di difamashon kontra prensa
E echo ku hopi hende tabata duna prensa mal nòmber den kuminsamentu di e krísis di corona tabata kousá pa gobièrnu tambe. Ora un grupo di hende di prensa ker a bòikòt publikashon i transmishon di informashon di gobièrnu, Joally Croes, e kolaboradó di prensa di promé minister arubano, kasi mésora a pone esaki riba su Facebook ku akusashon kontra prensa i e hashtag stopdiplame (stòp di plam’é).

Den mas ku 300 komentario bou di e mensahe, ku esaki el a duna un plataforma na hende ku no solamente tabata ridikulisá prensa, sino tabata zundra i menasá nan tambe. Diferente minister i ámtenar haltu a ekspresá reproche komparabel riba nan medionan sosial i e kampaña pa difamá prensa arubano a bira pió.

Ken ta e periodista?
Un di e argumentonan ku gobièrnu arubano tabata usa pa tene prensa afó den kuminsamentu di e toke de keda, tabata di deklará ku nan no sa ta ken tur ta periodista. Pero seguidamente durante e konferensia di prensa digital e boseronan di promé minister a duna preferensia sí na pregunta di media ku no ta eksistí, i asina pa motibu di falta di tempu no por a kontestá pregunta di media establesé.

E falta di un sistema kon pa trata ku prensa durante un pandemia, Patrick Paskel di 24ora tambe ta menta komo motibu pakiko e kos a bai malu den kuminsamentu. “A resultá ku no tabata un prioridat di gobièrnu pa bini ku esaki. P’esei despues nos a lanta un asosiashon di prensa.”

Baboe Hoek di Noticiaabc ta bisa: “Kisas ta difísil pa uni prensa na Aruba. Pero loke sí nos a mustra ta ku prensa ta mes, òf mas, importante ku un gobièrnu. Pasobra na final, nan ta bai, nos ta keda.” E ta kritiká prensa tambe: “Ta masha lástima ku hopi prensa ku tabata bon ku e gobièrnu anterior di AVP a usa Covid pa hasi polítika. P’esei públiko tabata haña mal informashon i a brua. Den un krísis bo no por influensha pueblo asina.

Na Sint Maarten sí gobièrnu tin un sistema di prensa pasobra nan a haña nan ku situashonnan similar kaba anteriormente ku e desasternan di orkan. Pero for di un komentario resien di redakshon hefe di The Daily Herald ta sali ku gobièrnu ta bini ku mas i mas regla pa periodista outorisá. I ta usa esaki pa tene periodista afó, òf no kontestá pregunta.

“Un gobièrnu ku bira di muchu selektivo pa ken nan ta rekonosé komo periodista legítimo, ta drenta un zona di riesgo. Promé ku bo sa lo bini pèrmit estatal obligatorio”, segun e korant.

Prensa di Kòrsou tokante libertat di prensa
Kòrsou ku aktualmente ta den su di dos ola di corona ku ta mas serio ku esun di promé, kasi diariamente ta haña un briefing di gobièrnu. Pero esei tambe ta haña krítika di prensa pasobra no ta tur ora nan tin pèrmit di ta presente.

Un di e briefingnan kaminda prensa no tabata pèrmití di ta presente

“No ta kla pa nos pakiko un bia e ruedanan di prensa sí ta ku prensa i otro bia sin prensa. E úniko motibu ku mi por pensa ta ku na momentonan importante ta trata di evitá pregunta krítiko”, redaktor hefe Norman Serphos di Amigoe ta bisa.

E ta haña ku den tiki tempu a hala prensa un banda pasobra gobièrnu ta preferá di komuniká direktamente ku pueblo. “Ta hala prensa un banda i niun hende no ta reakshoná. Ta Amigoe so tabatin e kurashi den pasado resien di keha tokante esaki den komentario krítiko. Ke men, e último temporada aki tabatin konsekuensha pa libertat di prensa? Sigur sigur!”

Periodista Yves Cooper ta konsiderá e manera di tene konferensha di prensa komo ‘un esfuerso pa sera prensa su boka’. El a pèrdè tur konfiansa tambe den kon (no) transparente epidemiólogo Izzy Gerstenbluth ta. Pero e ‘eksperensia di mas marga den 20 aña di periodismo ’e ta yama e manera ku públiko a anda ku prensa. “Tabata un konfirmashon ku públiko no sa kiko trabou di periodismo ta enserá, su balor, i ta falta di prensa mes, ku ta duna un imágen robes.

‘Periodismo di chulpalenga’ e ta yama nan, o sea periodismo parasítiko. “Ta trata di periodista ku ta hasi tur loke nan por djis pa keda bon ku tur hende den un funshon púbiko i tambe den sektor privá. P’esei nan no ta hasi pregunta krítiko pa niun hende no rabia.”I tambe pasobra nan a tuma trabou serka partido polítiko. Òf por ehèmpel tin un periodista ku ta komisario serka un kompania di gobièrnu, Cooper ta bisa. “Esaki no por tòg? Anto públiko ta kere ku esaki ta periodismo.”

Mike Willemse di Antilliaans dagblad ta bisa ku el a haña tiki te ningun opstrukshon. “Gobièrnu semper ta bon alkansabel konstantemente pa nos redakshon pa pregunta i kontesta. Tambe nos ta eksperensia sufisiente espasio pa move, no opstante e toke de keda: tur nos kolaboradónan a haña dispensashon i no ta stroba nan den esaki.”

Loke e medio di komunikashon ta èkstra alerta p’e ta ‘fake news’ hopi bia di siudadano anónimo di mala fe’, e ta bisa. “Esaki semper nos ta chèk promé.”

Positivo pa media?
E krísis di corona finalmente tabatin konsekuensha positivo tambe. Asina redaktor hefe Boi Antoine ta bisa ku nan a kaba di kuminsá ku e korant nobo ‘Boneriano’ pasobra habitante lokal tabatin nesesidat di mas informashon durante e pandemia. “Èxtra (di Kòrsou, ku tabata publiká e notisianan boneriano) no por a imprimí mas página i p’esei pa promé bia den historia Boneiru tin su mes korant.” Pa hopi hende grandi di edat na e isla e ta bisa ku ta masha importante pasobra sino nan lo a pèrdè hopi informashon.

24ora tambe ta bisa ku e tin 40% mas lesadó for di tempu ku e pandemia a kuminsá na mart “E públiko tabata mas na kas i wardando e eventonan. Ta mira e vidionan mas mihó i e reakshonnan ta drenta mas frekuente ku ántes”, segun Paskel.

Pero no opstante e desaroyonan aki pa mayoria di media meskos ku sobra di komèrsio e aña ta masha pisá finansieramente. “Simannan largu no tabatin korant, solamente via website/Facebook. Pues si e pakusnan a keda será no tabatin benta riba kaya tampoko. I te aworakí korant no por bai e otro islanan pasobra no tin buelo diario òf fèri. Banda di esaki mitar di e entrada di propaganda i entrada di imprenta a kai afó. E korant di djasabra ainda ta kanselá”, direktor Paul de Windt di The Daily Herald ta bisa. Na promé instansha media lokal na Sint Maarten no tabata haña sosten di gobièrnu tampoko pa por keda paga e salarionan. Pero a drecha esaki si despues di dos luna.

Hoek di Noticiaabc ta bisa ku te awe ta un reto finansiero. “Prensa ta keda dependiente di spònser.”

Libertat di prensa ta limitá mundialmente
Durante World Press Freedom Conference siman pasá ku e aña aki tabata organisá pa Hulanda i Unesco, a sali ku mundialmente gobièrnunan a usa e krísis di corona pa limitá libertat di prensa i preshon pisá riba periodista. Un otro menasa grandi parse ta e plataformanan di social media. Ei e periodistanan mester lucha kontra notisia i informashon falsu. Periodista mas i mas ta bira víktima tambe di linchamentu online, espesialmente hende muhé.