Portrèt: KDHimaging

PHILIPSBURG – Despues di tres dia di reunion e parlamentarionan di Hulanda, Kòrsou, Aruba i Sint Maarten ta lanta for di e mesanan di reunion. E konklushon: e plan pa e Órgano Karibense pa Reformashon i Desaroyo (Coho, Caribisch Orgaan voor Hervorming en Ontwikkeling) lo no bini, manera e situashon ta aktualmente.

Un kuarenta representante di pueblo di e kuater paisnan di Reino a bini huntu na Sint Maarten pa deliberá tokante un Lista di Palabrashon. Sin sorpresa pero sí mas klaridat: e sosten pa e Coho aktual a sigui kibra na pida pida, tambe den parlamento hulandes.

E siman aki ta manera algu a kambia. Serka e delegashon hulandes por ripará sosten abiertamente pa e puntonan di doló pa e islanan. Lider di e delegashon Paul Rosemüller (Groen Links) ta enfatisá tambe seka e delegashonnan karibense ku parlamento hulandes no ta un ‘rubberstamp’ di gabinete, “nos tin nos propio tarea di kontrolá”.

‘Gabinete hulandes ta fòrsa akseptashon’
E plan ku gabinete hulandes a presentá, lo tabata fòrsá despues ku e islanan durante e krísis di corona a pidi yudansa. “E delegashonnan di Staten di Aruba i Sint Maarten ta indiká ku den nan vishon no ta trata niun ora so di konsenso boluntario entre e gobièrnunan”, asina tin para riba e lista di palabrashonnan.

Prueba? E pronunsiashonnan di èks-sekretario di estado Raymond Knops (CDA) ku a presentá e plan i ku no ker a tende nada mas di ‘mas outonomia’. Segun e, e krísis di corona atrobe a mustra ku e islanan no por karga nan propio responsabilidat. Nan a bira muchu dependiente di Hulanda, e ta haña.

Tambe e palabranan di promé minister Mark Rutte (VVD), a trese mas tenshon. “Nos no ta negoshá tokante nos proposishon”, Rutte di. “Esaki ta un proposishon sin obligashon. Kada ken mira kiko e ke hasi kuné.” A asta sera e kranchi di sèn for di Den Haag algun bia den meimei di e krísis, algu ku ainda e islanan no a lubidá.

‘Hulanda lo kumpli ku su promesa aworó?’
E meta di Coho ta pa hasi e islanan mas kombativo kontra un krísis ekonómiko i pa trese ‘mehorashonnan positivo’ pa e habitantenan. Pero ta manehá e mehorashonnan for di Hulanda, asina e krítikonan ta bisa. Ku esaki ta pone e mandatarionan di e islanan un banda.

Den e proposishon aktual e minister di Asuntunan Interno segun nan ta haña muchu poder, e islanan ta bisa. Sigur pa Kòrsou ainda no ta kla kiko Hulanda ke kontribuí pa e desaroyo ku a primintí e islanan.

Ki sentido elekshonnan tin antó?
Segun e parlamentario kurasoleño Sheldry Osepa (PNP) e núkleo di e problema di e proposishon di lei aktual, ta ku Coho ta afektá e outonomia. “Si e Kolegio di Supervishon Finansiero imponé un instrukshon, un parlamento no por hasi nada otro ku bai di akuerdo”, segun Osepa, sino Hulanda ta para tur invershon di Coho. Segun e esaki ta nifiká ku ta limitá e posishon independiente di e representashon di pueblo.

“Ki sentido tin ainda pa komo polítiko hasi tur esfuerso ku tin i organisá elekshon?”, e ta puntra e delegashon hulandes. “Pakiko nos no ta nombra un grupo di eksperto antó ku ta tuma tur desishon na lugá di e polítikonan? Pakiko Hulanda mes no ta nombra esakinan pa su mes?”

Osepa su punto tabata kla: Hulanda segun e ta imponé algu na e islanan. Esaki ta pone ku ta fòrsa e parlamentonan karibense di aseptá ku ‘tres hende na un distansha grandi ta tuma desishon pa nos’; e direktiva di Coho. Di kua e konstelashon tambe ta un otro punto di difikultat.

Osepa no ta su so ku su krítika. Pió, den e parlamentonan di Kòrsou, Aruba i Sint Maarten tin masha hopi krítika riba Coho si ta trata di outonomia. E pregunta ta sí kiko ta hasi ku esaki.

“Esaki ta doloroso pa Kòrsou’
Segun e presidente di parlamento kurasoleño, Charetti America-Francisca, Coho na promé lugá tambe ta ‘masha doloroso p’e i su ko-polítikonan. Nos ta preferá di regla nos mes asuntunan i no laga hende djafó bin mete. Pero durante e pandemia di corona e situashon na Kòrsou tabata asina penoso, ku nos a haña nos obligá di aseptá yudansa. I nos ta gradisí Hulanda p’esaki.”

Na Kòrsou luna pasá unánimemente a aseptá un moshon den kua ta pidi gobièrnu pa negoshá algun punto di nobo. Si esaki no sosodé, parlamento ta bisa ku e lo no por bai di akuerdo.

Ta ferwagt adaptashon di Coho durante e ‘mini-Ipko’

E islanan ta haña un siman èkstra pa entregá nan rapòrtnan ku pregunta i prekupashon huntu ku esnan di e miembronan di parlamento hulandes, riba dia 20 di mei. Despues gabinete Hulandes mester reakshoná. Sekretario di Estado Van Huffelen promé ku e reseso di zomer ke trata de lei di konsenso di Reino, pero ta parse manera esaki lo no logra mas.

Segun e proposishon di e delegashon hulandes a palabrá ku lo sigui un ‘mini Ipko’, promé ku trata e lei di konsenso di Reino na Den Haag. Durante e deliberashon e parlamentonan huntu ke yega na moshon i amienda.

Sekretario di Estado ta bai e islanan atrobe
Sekretario di Estado Van Huffelen (Relashonnan den Reino) tin e intenshon pa den medio di luna di mei bishitá e islanan pa un kombersashon, el a anunsiá anteriormente. Ei personalmente lo e bai den kombersashon ku e promé ministernan tokante kon sigui ku Coho.

Próksimo Ipko na sèptèmber
E próksimo Ipko regular lo tuma lugá di 27 te ku 30 di sèptèmber 2022 na Den Haag. Durante un kumbre asina e kuater parlamentonan atrobe lo palabrá tema grandi ku ta konserní tur isla i Hulanda. E bia aki riba agènda tabatin: Coho, mehorashon di relashonnan polítiko i derecho humano den Reino.