Portrèt: Melissa Stamper

Investigashon nobo na e islanan karibense ta mustra kon tabú di hiv ta mantené e epidemia aki.

Na Aruba hende ta tèst muchu lat, nan no ta bini nan sita di dòkter òf nan ta buska nan remedinan lat, internista-infektuólogo Bert Rodenburg di e hospital arubano HOH ta bisa.

E konsekuensianan di tèst lat ta grandi. Mas ku mitar ta haña un diagnósis di hiv añanan despues di e infekshon original. Pesei hopi hende ta tèst pa hiv numa ora ku nan ta hopi malu kaba i tin aids.

Kasi mitar di e pashèntnan aki ta bai tèst numa ora nan tin síntoma, asina a sali for di e investigashon kaminda kuater aña e hòspitalnan di Aruba, Boneiru i Kòrsou a kolektá dato.

“Mester t’asina ku mas trempan hende ta hasi kòntròl di rutina òf ta bai tèst despues di kontakto seksual ku un hende di kua nan sa òf ta kere ku e tin hiv”, Rodenburg ta splika. Tambe den kaso di vários partner, ta importante pa regularmente tèst pa hiv.

‘Stigma enorme i bèrgwensa’
Na Aruba dos terser parti di e diagnósisnan di hiv ta bou di hende hòmber ku tin sèks ku hòmber.Esaki ta komparabel ku Hulanda. Pero diferente di Hulanda, ta e ‘stigma enorme i e bèrgwensa’ na Aruba ku ta forma un problema grandi pa e kombatimentu di e epidemia di hiv, Rodenburg ta konkluí.

“Mi tin pashènt ku no ke pa yama nan na nan nòmber den poliklínika. E sala di espera ta masha chikí. E ora ei e chèns ta grandi ku un hende ta rekonosé e persona ei i ta kasi tur pashènt tin esaki.”

Infekshon di HIV na e islanan

Hòspitalnan na Aruba, Boneiru i Kòrsou, ku yudansa di Universitair Medisch Centrum Utrecht, pa promé bia a investigá e poblashon di HIV na e tres islanan.

Infekshon di hiv ta okurí tres te sinku bia mas tantu na e islanan ABC ku na Hulanda.

Sigur 1300 hende aktualmente ta haña tratamentu pa hiv. Na Aruba 392, na Kòrsou 900 i na Boneiru 60.

E kantidat eksakto di hende infektá ku hiv na e tres islanan no ta konosí pasobra no tin sifra demográfiko di grupo di riesgo.


Lei ku ta diskriminá

Arubano ku hiv ta sinti diskriminashon na tur sorto di manera ku ta mantené e tabú. Rodenburg ta duna ehèmpel di problema ku kumpramentu di kas pasobra bo no por sera un seguro di bida niun kaminda. Òf retiro di trabou despues despues di un tèst positivo di hiv, kaminda e dunadó di trabou ta bisa ku ta pa motibu di funshonamentu malu, pero ku promé ku e resultado di e tèst ainda tabata masha kontentu ku e empleado.

“Esakinan tur ta eksperensia ku hende ku hiv tin i ku ta pone ku hende no ke papia abiertamente tokante nan státùs di hiv”, Rodenburg ta splika.

E infektiólogo ta bisa ku asta tin legislashon ku ta diskriminá i ku asina ta kontribuí na e mantenshon di e epidemia di hiv: pasobra shete porshento di e pashèntnan ku HIV na Aruba ta hende sin papel di estadia legal. E grupo aki no ta haña kompensashon pa e gastunan di tèst i tratamentu di hiv.

Entretantu tin un proposishon di lei pa kambia esaki.

‘Emansipashon di LHBTI+ ta yuda redusí e stigma’
Ademas Rodenburg ta boga pa emansipashon di LHBTI+ den e lucha kontra e epidemia di hiv. E emansipashon ei mester presedé e kampañanan di konsientisashon di hiv.

Segun e ‘no tin benefisio pa eduká komunidat tokante hiv si nan no aseptá promé ku tin otro tipo di relashon ku solamente relashon heteroseksual’.

“Ainda nos no tin matrimonio pa partner di e mésun sekso na Aruba. Esei lo mester ta e promé paso.”

A kompartí e resultadonan di e investigashon di hiv Spirit na un kongreso médiko ku a tene poko tempu ei (Potrèt: HOH)