Na Kòrsou tin remarkablemente hopi doño di tereno masha grandi, entre nan un solo famia ku ta doño di sigur dies porshento di henter e isla. Kon por ta? “Tereno ta sèn, pues ta poder”, Lionel Janga, èks direktor di e servisio di gobièrnu di Ordenamentu Espasial i Planifikashon (ROP, Ruimtelijke Ordening en Planning).

E echo ku un gran parti di Kòrsou ta propiedat privá, parsialmente tin di hasi ku e temporada kolonial. For di aña 1634 Kòrsou ta krese bira un sentro importante di trafikashon di hende sklabisá. “WIC (West Indische Compagnie) ta deklará su mes doño di Kòrsou, ta usa un parti pa su propio metanan, pero tambe ta duna tereno na kolaboradó i militar”, planólogo Janga ta konta. “I despues tambe na otro grupo manera famia hudiu.”

Basta lihé e doñonan nobo di tereno ta ekspandé nan tereno. Nan ta djis hala e frontera di nan tereno, mayoria bia un muraya di pieda òf un tranké di datu, un tiki un tiki. Esaki ta posibel djis pasobra e atministrashon di WIC na Hulanda ta masha bruá, no tin mapa konfiabel í na e isla no tin niun sorto di kòntròl.

‘Nan tin hopi poder skondí’

Ta ei ta keda e orígen di e ‘partimentu di poseshon i poder desigual’, Janga ta haña. “E kos ta sali for di man asina tantu ku WIC finalmente ta bende e terenonan na esun ku tin nan na e momentu ei.” I despues di abolishon di sklabitut na 1863 e doñonan di plantashi no solamente ta haña 200 florin di estado hulandes pa kada persona liberá, sino hopi bia tambe un pida tereno èkstra aserka.

Asina den siglonan 17 i 18 a marka e ‘fronteranan di poseshon di tereno hopi grandi’. “Tereno ta sèn, pues poder. Awor e doñonan di terenonan grandi tin na mes asosiashon. Tras di fondo nan tin hopi influensia.”

Dos terser parti tereno privá

Un inventarisashon na 1974 ta mustra ku sigur dos terser parti di Kòrsou ta den mandi persona privá. E doñonan di e terenonan grandi hopi bia ta heredero d famia ku ku ta pará tambe riba e ‘listanan di doñonan di hende sklabisá’ na 1863. Por ehèmpel Gorsira, De Haseth i Schotborgh.

‘E Tereno di Maal’

Anto e ora ei tin famia Maal. Esaki ta e famia ku ta doño di dies porshento di e isla. E militar Arnoldus Jacobus Maal na 1816 for di Hulanda ta yega na Kòrsou (‘Historie en oude families van de Nederlandse Antillen, Kraft, 1951) Ta un di e desendientenan di e Arnoldus aki ku no muchu despues di abolishon di sklabitut ta bende su wafnan i fasilidatnan di konstrukshon di barku ku e sèn ei ta tuma ofer sinku plantashon:Oostpunt, Duivelsklip, Klein Sint Joris, Oranjeberg i Fuik. Esaki ta “E Tereno di Maal”.

Famia Maal ainda ta doño di Oostpunt. Pero di e 4.400 hèktar e aña aki a bende 1.000 hèktar ku Stichting Vidanova Pensioenfonds. Ta trata di tereno ku a haña un destinashon nobo. Esaki a sosodé despues di trinta aña di forsegeo di kaso den korte i negoshashon. Na 2021 wes a duna lus bèrdè pa e legislashon ku ta regla e kambio di e plan di destinashon. Ku esaki e kaminda ta habrí pa desaroyo, manera pa turismo i pa biba.

Pa e mayoria di habitante na Kòrsou E Tereno di Maal no ta masha interesante. E ta keda un kaminda ei na e parti ost di e isla. No tin nada di buska ei i no ta permití tampoko pa bai ei djis numa. Pero e agrupashonnan di interes si ta preokupá pa e mantenshon di balornan kultural-históriko, flora i founa úniko i ref di koral ekstraordinario. No tin nodi di preokupá, asina gobièrnu i famia Maal ta pensa; ta eksaktamente esaki ta inkorporá den e legislashon. Ademas a indiká e naturalesa balioso komo área di konservashon.

Planólogo meritoso

Lionel Janga ba 1983 ta kuminsá komo planólogo na Servisio di Desaroyo Espasial i Bibienda (DROV, Dienst Ruimtelijke Ontwikkeling en Volkshuisvesting), despues Desaroyo Espasial i Planifikashon (ROP, Ruimtelijke Ontwikkeling en Planning) i e ta direktor ora e bai ku penshun. Na 2020 e ta haña e kondekorashon ‘Krus di Mérito’.

Janga ta un di e esnan ku auma e inisiativa di e monumento ‘Desenkadená’ den e Parke Lucha pa Libertat na Ref i e ‘Moketanan di Lucha’ na diferente sitio históriko na e isla. E ta miembro di e Plataforma Pasado di Sklabitut.