Islanan BES ketu bai sin Lokèt Hurídiko i Liña Direkto pa Mèldu Rasismo: ‘No tin yudansa niun kaminda’

Ainda e Lokèt Hurídiko i e Liña Direkto (Telefòn) pa Mèldu Rasismo ku e minister hulandes di Protekshon Legal, Franc Weerwind (D66), a primintí na 2024 pa Bonaire, Saba i Statia, no tei. E habitantenan di e islanan ei lo mester por a akudí na e servisionan ei – meskos ku por na Hulanda Europeo – pa yudansa hurídiko gratuito i pa mèldu rasismo i diskriminashon.

“Esei ta hopi straño”, Harry Somers di Union di Konsumidó Boneiru (Unkobon) ta haña. “Literalmente hende no por bai niun kaminda aki. Realmente tin un gran nesesidat urgente pa instituí esakinan.”

Kon esaki ta funshoná na Hulanda?
Na Hulanda europeo tin lokètnan hurídiko pa basta aña kaba. Ta un inisiativa di e ministerio di Hustisia i Seguridat, pa ofresé hendenan ku entrada abou yudansa hurídiko gratuito. E orígen ta den añanan ’60, tempu ku studiantenan di derecho a lanta e asina yama ‘tiendanan hurídiko’ for di den universidatnant. Den 2004 a transformá esakinan den e lokètnan hurídiko manera nos konosé nan awendia na Hulanda.

Hende por akudí ei ku preguntanan hurídiko tokante entre otro famia, polis i hustisia, kompranan, garantia, debe i kobransa.

Somers: “Ta pará den lei ku hende ku entrada abou tin derecho riba asistensia hurídiko via un abogado. E ta haña un kompensashon chikitu di gobièrnu. Pero esaki no ta funshonando riba e islanan. Abogadonan ta preferá di gana 400 dòler pa ora serka e kontrapartido, na lugá di yuda un siudadano i risibí un ko’i loko p’esei.”

Plannan di ripiente for di mesa
Segun Unkobon e yegada di e Lokèt Hurídiko na Boneiru tabata kasi realisá. “Nos a hiba kòmbersashon ku hende di e Lokèt Hurídiko i ku e kwartiermaker ku lo a lanta esaki. A parse ku e tabata bai tuma lugá. I di ripiente e tabata for di mesa.”

E motibu? “Lo mester a inkorpor’é promé den un fundashon di gobièrnu, i esei a resultá di ta kompliká,” Somers ta konta. “Pero ban serio: pa konsulta hurídiko bo no mester di tin un fundashon promé, tòg? Bo por ke purba regla tur kos turafó, pero kuminsá promé ku un simpel proyekto piloto no.”

“Kada bes ta bini ku un historia: ‘Ta un isla’, ‘Aki tur kos ta otro’. Pero mientrastantu no tin nada ta sosodé. Adoptá e reglanan hulandes, a ménos ku esei realmente no por.”

Tardansa ku Liña Direkto pa Mèldu Rasismo tambe
Huntu ku e Lokèt Hurídiko lo a bini un liña direkto pa mèldu diskriminashon i rasismo tambe. “Hopi biaha tin diskriminashon den konteksto hurídiko, manera ku konfliktonan di hür òf trabou. Ta basta lógiko pa pega esei na e Lokèt Hurídiko”, segun Somers.

Pero komo ku a posponé e Lokèt Hurídiko, e liña direkto tampoko tin fin di bini. “Kaminda ku e binimentu di esaki tambe e kabinete a primintí Tweede Kamer. Pues, ku esaki no ta sigui, ta masha straño.”

Islanan ta sigui warda, Boneiru mes ta kuminsá numa
Komo ku no ta mira e Lokèt Hurídiko na kaminda, e gobernashon lokal a anunsiá ku e aña akí lo kumninsá numa ku un asina yamá ‘Ofisina pa Derecho di Siudadano’, un inisiativa prosedente di e gobernashon lokal mes. “Mirando e nesesidat urgente pa protekshon hurídiko aksesibel, a disidí di tuma e inisiativa nos mes. Nos ke kuminsá move,” gobièrnu a deklará.

Mientras ku e Lokèt Hurídiko – un inisiativa di e ministerio hulandes di Hustisia i Seguridat – ta enfoká riba asistensia hurídiko, manera pleitu entre bisiña òf disputanan di konsumidó, e Ofisina pa Derecho di Siudadano ke enfoká mas riba asistensia den konflikto ku gobièrnu. Tambe ta e idea ku lo por akudí aki pa problemanan den kuido, na trabou òf en konekshon ku uso di idioma.

Segun gobièrnu e ofisina lo bai te asta ‘un stap mas leu’ ku e Lokèt Hurídiko, pasobra efektivamente lo e por entamá opheshon òf apelashon na nòmber di siudadano. E intenshon ta, pa e dos instansianan eksistí banda di otro. “Nos ta trahando na un bon sinkronisashon, pa nan por komplementá i reforsá otro.”

E liña direkto pa mèldu diskriminashon i rasismo sí lo keda mará na e Loket Hurídiko, i lo kuminsá funshoná ora de echo esei tei.

Duda riba independensia di, i klaridat ku Ofisina
No ta tur hende ta konvensí di e bon funshonamentu di e Ofisina nobo pa Derecho di Siudadano. Arthur Sealy – eks-dosente i komentarista polítiko – ta hasi remarke krítiko. “Si gobièrnu mes habri un ofisina asina: kon independiente e por ta?”, e ta puntra su mes.

Sealy ta boga pa un kampaña di informashon ámplio, pa e habitantenan por sa ta kiko nan por spera di e ofisina. “Ta kiko e Ofisina pa Derecho di Siudadano ta, realmente? Ki ora bo por bati na porta ei? I kon e proseso ta kana, di keho te solushon?” Segun Sealy no ta kla tampoko kon obligatorio e resultado di un keho lo ta, i na unda lo bo mester ta si bo no ta di akuerdo kune. “Lo bo mester bai wes òf aserká un abogado? I ken ta paga esei, sigur si bo tin un entrada abou? Gobièrnu?”

Ademas e ta puntra su mes te kon leu e ofisina lo por trese kambio realmente. “Pa keho kontra instansianan di gobièrnu ya tin ora di konsulta ku e Ombudsman nashonal hulandes i e Ombudsman pa mucha. Pero hopi biaha bo no ta tende nada mas di eseinan, pasobra kehonan ta keda drumi serka e instansianan. Te asta serka un instansia independiente manera e Ombudsman ta parse ku kos ta pega frekuentemente.”

Segun Sealy mester di un kampaña di informashon ámplio pa e liña direkto pa mèldu diskriminashon i rasismo tambe pa e habitantenan. “Mester duna mas splikashon: kiko ta kai bou di rasismo? Ki ora ta trata di diskriminashon? Esei por ta fèrfelu. Hende mester komprondé hopi bon kiko nan derechonan ta – i kon nan lo por hasi uso di nan.”