Portrèt: Jeffrey (rèks)

ORANJESTAD – “Tur hende a sera porta. Su eksistensha ta biba será i nada mas. Pero e mester di ayudo urgentemente. Asina wes tambe ta bisa. Mas tantu ser’é sin ayudo mas tantu kos mas pió e ta hasi.”

Lucilla Dirksz ta konta di su yu hòmber di 20 aña Jeffrey ku despues ku apénas el a sali tres luna for di e prizòn arubano KIA, e ta será atrobe. Awor e lo a tira un hende. E no ta sorpresá ku su yu hòmber ta sigui kue kaminda malu komo kriminal: Komo menor di edat Jeffrey no a haña e ayudo ku na 2018 wes sí a imponé.

E tempu ei kaba hustisia tabata prekupá: Na edat di 16 i 17 aña kaba Jeffrey a kometé un serie di krímen grave. Entre nan violashon di un jogger ku menasa di un arma di kandela, menasa di morto kontra su mama i su wela i e plan pa atraká turista. Ekspertonan a konkluí ku e chèns riba ripitishon i desvia kriminalmente ta hopi haltu, si e no haña e ayudo adekuá.

Pa seguridat di otro hende i di e mes, Jeffrey mester a bai un institushon pa hóben (PIJ) segun wes, kaminda por fin e lo a haña e ayudo ei. Pasobra ounke e instanshanan arubano no ta responsabel pa su kondukta e tempu ei sí wes a konkluí: nan a faya den dunamentu di e ayudo adekuá i guia.

Jeffrey despues ku el a sali liber – potrèt: Lucila Dirksz

‘Mama mi ke un futuro’

Jeffrey ta bini di un famia ku problema sosial grandi: adikshon, kriminalidat. Mama Dirksz: “A kita mi yunan for di mi. E otro dosnan ainda ta serka famia di kriansa i esei semper a bai bon. Per Jeffrey semper tabata haña problema, pasobra e ker a keda seka mi. Niun famia di kriansa òf kas di akohida no por a ten’é, e tabata bringa i sali.”

Na edat di nuebe aña e ta bai un famia di kriansa na Merka. Despues di tres aña e kos ta bai malu. “Algu a sosodé ei. Mi no sa kiko, nunka e no a konta. Pero el a bini bèk ku un sikatris den su kara, pensamentu straño, kompletamente diferente. El a kuminsá mata kachó i galiña. Nos tabata haña un pia aki, un kabes aya, masha kruel i spantoso. P’esei, mi yu bèrdaderamente mester di ayudo. Pero bèk na Aruba, niun kaminda nan no ke yud’é.”

Jeffrey mes tambe ke e ayudo ei. Esei ta sali for di e sentensia di 2018, i awor ainda. “Apénas el a haña skol i e no por yuda su mes den mundu. E sa esaki, p’esei e ke ayudo i un estudio. Esei e ta bisa mi henter ora: Mama mi ke un futuro.”

Lucila Dirksz -propio potrèt

Aruba no tin un instansha di PIJ. Den prizòn KIA tin un departamento hubenil pero ei no tin ayudo i guia pa hóben manera Jeffrey. Despues di su sentensia na 2018 lo a mand’é Hulanda. “Nos a warda lunanan largu. Mi a bai pa puntra si mi mester a kontribuí algu pero nan a bisa ku gobièrnu lo a paga tur kos. Ora ku despues di un aña ainda e tabata den KIA mi tabata sa kaba: atrobe nan ta bai keda sin hasi nada p’e”, mama Dirksz ta bisa.

Hustisia arubano nunka no a ehekutá e sentensia. Despues di dos aña sin haña e ayudo adekuá Jeffrey ta sali na yüni. “Na kuminsamentu e tabata trankil, e no tabata papia hopi. Pero despues di algun luna mi a kuminsá ripará: e no a kambia nada. I e ora ei el a eksplotá atrobe.”

Problema konosí: no tin ayudo
Jeffrey parse no ta e úniko; tin mas hóben arubano pa ken wes ta imponé e medida PIJ ku despues hustisia no ta ehekutá. Ta un fenómeno konosí; asta promé ku e introdukshon di e medida (ku e derecho penal hubenil nobo di 2014) ekspertonan a konkluí ku mester a sosodé hopi ainda. Solamente si e islanan hulandes karibense koperá, huntu ku Hulanda tambe, un institushon hubenil ta alkansabel i pagabel, a sali for di investigashon.

E pregunta ta pakiko despues di seis aña ainda no tin un solushon struktural. I e motibu pakiko hóben manera Jeffrey por sigui pèrdè kaminda.

Andin Bikker, e minister di hustisia aktual di Aruba ta rekonosé e problema i ta bisa ku p’esei el a pon’é riba agènda di e último deliberashon hudisial di e paisnan den Reino. E ta bisa ku un grupo di trabou ta okupá ku esaki.

E tratamentu ta muchu karu

Pero riba e pregunta pakiko un solushon ta tarda tantu aña asina, Bikker ta bini ku e mésun argumentonan ku su predesesornan: problema di ehekushon, falta di koperashon, i espesialmente gastu. Si ta muchu karu pa trata hóben manera Jeffrey i ku ta p’esei hustisia no ta ehekutá e sentensianan, e minister ta keda evita e kontesta. Pero na final e ta atmití lo siguiente si:

“E medida di PIJ teorétikamente ta masha bunita: un hende a pens’é, pero e ehekushon ta asina kompliká. Pasobra ta e gastunan pa dia i pa luna pa tratamentu di un solo persona. Kompará ku un persona ku no tin e medida di PIJ i ku ta keda den KIA, e diferensha ta desproporshonalmente haltu.