Un hende muhé ku a traha áñanan largu den horeca na Kòrsou, ta kòrda kon su tepnan tabata disparsé den saku di e propietario. “Fásilmente mi tabata gana 75 florin na tep riba un dia komun i koriente, pero na fin di luna mi tabata risibí eksaktamente e mesun montante ei. Pa henter e luna. Despues m’a bin komprondé ku ta for di e pòchi di tep e propietario tabata paga e empresanan ku tabata suministr’é di produkto.”
E no ta e úniko ku eksperiensia asina. Diferente trahadó ta informá ku hopi biaha tep no ta yega serka e personal – sigur nò si swaip nan. “E kliente ta kere ku e ta rekompensá un hende, pero sa sosodé ku simplemente ta konta e sèn ei huntu ku e entrada for di benta.”
‘Hende ta legumai pasobra nan no ta mira un futuro’
Segun Kenneth Valpoort, sekretario di e sindikato Horecaf, horeca na Kòrsou a bira un refugio temporal pa hopi hende. “Apenas tin kòntrakt fiho. Hende ta traha ku kòntrakt di sero ora òf riba yamada, sin haña guia na boka di trabou. Ora bo ta malu, e dunadó di trabou mester sigui paga bo, pero no ta semper esei ta sosodé.”
Valpoort ta avisá ku e problemanan ta akumulá: “Hóbennan ta deskurashá, pasobra kada tantu luna nan ta riba kaya atrobe. Dunadó di trabou ta keha ku no por haña personal, pero ta nan mes ta krea nan mes problema.”
‘Ta rous bo, si bo kometé un eror’
Regularmente e sindikato ta haña keho di trahadónan hóben den horeca. Nan no ta haña entrenamentu ni guia, i ta kastigá nan mesora si algu bai robes. “Esei ta demotivante,” Valpoort ta bisa. “Si bo ke retené hende, bo mester tuma nan na serio i invertí den nan.”
Un trahadó anónimo ta konta kon a oblig’é di bini trabou riba su dia liber, i ku e mester a warda oranan largu pa sa si e tin ku kai aden durante oranan drùk, sin seguridat di pago. “Si a resultá ku no tabatin mester di mi, mi por a bai kas. Sin pago. Pero ninga di presentá no tabata un opshon.”
‘Service charge’ pa ranka mas sèn
E asina yama ‘service charge’, intentá komo algu èkstra pa e personal, ta disparsé hopi biaha den e kaha di e empresa, segun Valpoort. “Den algun empresa ta retené 12 porshento di e trahadó su tep. I den otro kaso no ta kompartí nada di e service charge ku e personal, mientras ku mester ta asina sí.”
P’esei e sindikato ta boga pa legislashon kla, i mantenshon. “Si bo ke pa hende sigui traha den e sektor akí, bo mester sòru pa un sistema hustu. No solamente pa trahadónan lokal, pero tambe si bo ke atraé forsa laboral strañero.”
Horecaf ta hasi yamada pa gobièrnu aktua
Resientemente a kuminsá trese trahadó djafó, pa resolvé e falta di personal den horeca. Asina Corendon, por ehèmpel, ta traha ku trahadó turko pa temporada, i gobièrnu a suavisá e moratorio pa pèrmit di trabou pa sierto profeshon. Pero segun Horecaf esaki no ta un solushon pa e problemanan struktural den e sektor.
“Tanten ku sigui deskurashá trahadónan lokal ku kòntraktnan insigur, mal guia i abusu ku tep, nan lo sigui kita bai,” Valpoort ta indiká. “I si nos no solushoná esei promé, trahadónan migrante lo no sigui yuda nos tampoko. Es mas: sin regla kla i sin kòntrol, ta hustamente nan ta èkstra vulnerabel pa eksplotashon.”
Segun e sindikato kondishonnan di trabou hustu, i dunadó di trabou ku ta aktua di forma korekto ku tur hende, ta loke mester traha riba dje promé pa tur hende ku ta laborá den horeca – ‘sea ku nan ta djaki, òf ku nan ta bini for di eksterior.