Trùk i stènt pa kumpra kuminda bai kuné, ta dominá e bista den kaya na Kòrsou. Tur kaminda por haña pastechi, batata hasá i baki ku nasi góreng òf nasi hulandes: lihé i barata. Pero esun ku ke un kuminda salú, mester buska bon i paga mas. Asta na skol ta kasi imposibel pa haña algu salú.
Un investigashon nobo di e kultura di kuminda riba kaya i di kos pa ches mester trese un kambio den esaki. E kultura aktual tin su konsekuensia: segun sifra di e Buro Sentral pa Estadístika na Kòrsou (2017) kasi dos tersera parti di adultonan tabatin sobrepeso, i 29 porshento tabata obeso. Esaki ta afektá hende muhé mas biaha ku hende hòmber.
Dia 1 di òktober 2025 e Food Boost Challenge a kuminsá: un investigashon-ku-akshon den kua hóbennan di 16 pa 27 aña di edat ta bai investigá kon lo por hasi kuminda salú mas aksesibel i atraktivo den e kultura di kuminda, i kos pa ches, riba kaya. Nan ta hasi esaki huntu ku University of Curaçao (UoC), i bou di guia di e investigadó Judith Sonder, ku ta e koordinadó di investigashon na e Fakultat di Siensianan Sosial i di Komportashon di UoC.
Hóbennan komo protagonista
“E idea ta pa e hóbennan mes pensa solushonnan ku ta pas den nan mes mundu di vivensia i konteksto,” Sonder ta splika. “Nan ta bai presentá nan ideanan, di forma persuasivo na otro hóbennan, pa despues sigui desaroyá i konkretisá e mihó ideanan. Finalmente un produkto òf plan di akshon ku por introdusí efektivamente, mester sali for di esaki.”
Segun Sonder tin gran mester di un proyekto manera esaki. Hopi biaha kuminda salú ta karu i difisil pa haña, na Kôrsou. “Hopi famia ta kome di desayuno te sena riba kaya òf ta kumpra kuminda riba kaya hiba kas. Eskohonan salú ta skars, i hopi biaha muchu mas karu ku e alternativanan ku no ta salú.”
Di Hulanda pa Kòrsou
Un proyekto na Hulanda a inspirá pa e idea di e Food Boost Challenge, pero mester a adaptá esun hulandes kompletamente na e konteksto kurasoleño. “Ya nos tin dos, tres aña ta hasi e tradukshon,” Sonder ta konta. “Aki no ta trata di solamente konosementu riba tereno di alimentashon, pero tambe di disponibilidat, preis i kustumbernan. No ta asina asina bo por kopia ehèmpel hulandes.”
Investigashon i edukashon
Banda di lider di proyekto, Sonder ta koordinadó di investigashon tambe na e Fakultat di Siensianan Sosial i Komportashon di UoC. Studiantenan di sikologia apliká i di trabou sosial ta partisipá aktivamente na e proyekto. “Nos ta siña nan abilidatnan investigativo dor di laganan traha riba problemanan sosial real. Esei ta eksaktamente e meta di edukashon na nivel di HBO.”
Aña pasá, studiantenan di UoC a traha di forma virtual ku studiante- i profeshonalnan na Hulanda. Algun studiante a haña e oportunidat pa presentá poster òf resultado di investigashon propio durante e simposio di e fakultat na 2024. Foto’s UoC
Kolaborashon amplio
E Food Boost Challenge no ta dirigí riba studiante di HBO so, pero tambe riba alumnonan di SBO (enseñansa sekundario di fishi) i otro skolnan sekundario. “Nos ke alkansá hóbennan di mas tantu gremio posibel. Banda di esei nos ta buskando kolaborashon ku partner i patrosinadó, aktivamente,” Sonder ta konta. Fundashon Prevenshon i e Ministerio di Salubridat, Medio Ambiente i Naturalesa a primintí nan sosten kaba.
“Nos ta spera ku otro partidonan tambe lo bini aserka, manera: skolnan, organisashonnan deportivo, supermerkadonan, fabrikantenan di limonada, i hòfinan. Ken ku ta haña e tema akí importante, por kontribuí na su manera. Asina nos ta krea sosten huntu, pa kambio.”
Finansiamentu lokal
E programa pa Caribbean Health Research di ZonMw (Zorgonderzoek Medische wetenschappen) ta hasi e proyekto posibel. Esaki ta dirigí su mes eksplísitamente riba investigashon lokal inkluso ehekushon, dor di hendenan di e islanan mes. “Esei ta hasi tur esaki hopi spesial,” Sonder ta haña. “Antes hopi sèn pa investigashon tabata bai Hulanda, pero awor realmente mester ehekutá i guia proyektonan aki mes.”
Komienso i kontinuashon
Ta kuminsá prepará pa e challenge den òktober. E ehekushon mes ta planiá pa e siguiente aña eskolar. “Nos tin un komunidat di studiante ku tin ános atendiendo e tema akí. Pa nan ta fantástiko ku berdaderamente nan lo por eksperiensiá e ehekushon aki ratu,” según Sonder.
Ademas e Fakultat di Siensianan Sosial i Komportashon di UoC lo organisá un simposio tokante estilo di bida i salú, kaminda lo trata e investigashon di e Food Boost Challenge tambe. E evenemento lo ta habrí pa públiko.