Portrèt: Sharina Henriquez

ORANJESTAD – Tur hende mester entregá e promé minister arubano ta bisa, awor ku ekonomia a haña sla duru di e krísis di corona. Pero ken ta entregá eksaktamente kiko?

Trahadónan den e esektor hotelero ta teme ku nan no ta haña salario mas despues di aprel. I komersio ta haña ku nan ta sakrifiká mas kaba ku gobièrnu. Kuantu eksaktamente polítiko i ámtenar arubano ta entregá bon mirá?

Outor Sharina Henriquez

Kuantu e kumbre ta gana
Ministernan bruto ta gana algu mas ku 15 mil florin (mas o ménos 7600 euro) pa luna i parlamentario kasi 11 mil florin (mas o ménos 5500 euro) pa luna. Un arubano ku ta traha ta gana un promedio di 2500 florin (1260 euro) pa luna.

Na kompanianan di gobièrnu direktornan por gana mas ku ministernan, tin bia dòbel. Ta for di 2018 numa e gobièrnu aki ta traha na un sorto di norma di Balkenende, pero no a introdusí esaki ainda.

Siman pasá parlamentarionan Alan Howell (POR) i Daphne Lejeuz (parlamentario independiente) a bini ku e moshon ku parlamentarionan i ministernan e tres lunanan binidero ta entregá 1000 florin na salario. Pero un mayoria di e partidonan di koalishon a rechasá e proposishon.

“Esaki ta un stùnt polítiko barata, pasobra gobièrnu ke entregá hopi mas”, segun MEP, e frakshon di mas grandi. Ke men e mayoria ker a warda un proposishon di gobièrnu.

Pero awor MEP i e partido di koalishon RED tòg a bini ku un propio proposishon: dies porshento ménos salario for di promé di aprel te fin di e aña aki i no ta paga un salario mensual na yüni. Mester trata e proposishon di lei aki den parlamento ainda.

Pakiko Aruba tin tantu problema asina?
Ekonomia arubano pa 80 porshento ta kore riba turismo. Esaki ta trese un 3 bion florin (1,5 bion euro) pa aña. Pasobra e fronteranan ta será, e isla no ta gana nada aktualmente na turismo. Ademas gobièrnu no tin un bùfer pa meskos ku Hulanda pòmp sèn den ekonomia

P’esei Aruba ta pará te ariba na un lista di un 121 pais ku ta sufri mas tantu bou di e krísis di corona, e ofisina internashonal di krédito Standard & Poor’s ta bisa.

E sektor privá ya kaba ta pèrdè sentenáres di miónes i ta manda trahadónan kas sin pago. Gobièrnu ta kalkulá ku 25 mil hende lo pèrdè trabou. Esaki ta mas ku mitar di e poblashon ku ta traha.

Penshun espléndido
Pero polítikonan ta gana mas ku solamente salario i sèn di vakashon. Nan tin derechi tambe riba hopi kompensashon. Ademas ta eksistí areglonan di penshun karu ainda for di den pasado ku ta primi duru riba kaha di gobièrnu.

Un minister despues di kuater aña ta ta spar pa un penshun kompleto i te ku 2010 e por a bai ku penshun na edat di 45 aña. Minister i parlamentario tambe hopi tempu por a stapel penshun.

Asina un èks polítiko fásilmente por a gana 20 mil florin (10 mil euro) pa luna na penshun, Armand Hessels di Fundashon Bon Gobernashon ta deskribí den un investigashon di e areglonan espléndido ei.

E èks promé ministernan di Aruba ta entregá?
E promé minister anterior Mike Eman (AVP) ta bisa ku e no ta haña penshun ainda. “Durante mi temporada di gobernashon netamente nos a subi e edat di penshun. Pa parlamentario di 50 pa 60 aña i pa minister di 45 pa 65 aña. Aktualmente mi ta biba di e penshun di AOV di mi kasá i e spichnan internashonal ku ta invitá mi pa tene.”

Nel Oduber di MEP, ku tabata promé minister di tres gabinete, ta bisa ku polítikonan penshoná awor kaba ta haña hopi ménos (12,5 porshento) ku nan koleganan ku a bai ku penshun den e temporada di 1994 pa 2001.

“Loke e gobièrnu aki lo disidí, esei lo mi bai biba kuné. Mi ta dispuesto pa koperá i sakrifiká. Tur hende ta den e mésun situashon.”

Pakiko nos lo mester entregá algu for di awor? – Magaly Brito, sindikato SEPPA

“Gobièrnu ta grita algu na televishon sin kombersá ku nos promé. Pakiko nos lo mester entregá algu for di awor? Laga gobièrnu komo dunadó di trabou kòrta nan mes salario promé; e ministernan, e kumbre.”

Asina Magaly Brito di sindikato SEPPA ta bisa riba e pregunta si e bòntnan di ámtenar mes kaba ta bini ku plannan di ekonomisashon.

E ta konta ku e sindikato ku bònt di duana SADA i bònt di polis SPA tin e mésun punto di bista: “nan ta warda ku kiko gobièrnu ta bini i nada no ta di akuerdo sin nos pèrmit”.

Sindikato STA tambe ta warda. E lider di STA Diego de Cuba ta bisa si: “Si Hulanda no duna un man awor, Aruba lo krèsh. Nos no tin otro eskoho ku sakrifiká nos mes.”

Hubert Dirksz di sindikato FTA, ku ta representá un grupo mas chikí di espesialmente fundashon (e empleadonan aki ta igual na ámtenar), ta bisa:

“Nos miembronan ta haña ku promé ku kòrta den e kondishonnan di salario di ámtenar, promé polítikonan – mandatario i parlamentario – mester entregá. I tur hende mester entregá, ke men tambe e kompanianan di gobièrnu i nan konsehonan di komisario.”

SIWA ta e sindikato di e kompania di awa i energia WEB, i ta un kompania di gobièrnu. “Tur hende mester koperá pa baha gastu di gobièrnu, i no solamente e gruponan individual. “Pero pa esaki mester di sifra konkreto”, Erick Henriquez di Siwa ta bisa.

E ta spera si ku gobièrnu den e plan di ekonomisashon, ta tene kuenta ku ‘nos empleadonan ku mester sigui traha pa keda suministrá pueblo di awa i koriente den e tempunan difísil aki’.

Ainda no a ekonomisá nada
Pero aktualmente niun hende na gobièrnu no a entregá nada realmente ainda. Aruba ta bai fia 1.6 bion florin (807 mion euro) pa wanta e slanan di corona. Ademas e isla a pidi Hulanda un donashon di 400 mion euro.

E minister arubano di Finansa, Xiomara Ruiz-Maduro, riba 21 di mart a bisa ku e lo bini ku un plan di ekonomisashon rápidamente. Riba kua término, esei no ta kla.