Portrèt: Melissa Stamper

ORANJESTAD – Kon bo ta trata obesitas i sobrepeso? Lo yuda si gobièrnu arubano invertí den e programa di pilot kontra sobrepeso i obesitas ‘Jump 18’. dòkter di mucha Jamiu Busari ta haña. “E problema ta mas kompliká ku solamente mal kustumber di kome.”

Busari for di 2 aña ta traha na e hòspital na Aruba. E médiko aki a ripará ku kasi tur mucha ku tabata bini ofisina di dòkter ku keho di salu tabatin sobrepeso òf obesitas.

Tras di e proyekto Jump 18 tin un tim multidisiplinario, ku ta konsistí tambe di profeshonal arubano. Nan ta duna informashon tokante kuminda i moveshon, i nan ta hasi investigashon tambe. Por ehèmpel nan ta wak kon salu e kantinanan di e skolnan na Aruba ta. Bou di e muchanan ku ta partisipá na e programa e ekspertonan ta wak e balornan di sanger i kambio físiko.

‘Enfoke lokal ta masha importante’
Aña pasá Busari a tuma e inisiativa pa start un programa preventivo. Huntu ku profeshonalnan arubano e ta purba di trata obesitas bou di mucha. “Bo no por solushoná e problema di obesitas ku solamente un programa pa baha peso. E problema ta mas kompliká ku solamente mal kustumber di kome kos ku no ta salú”, e ta bisa.

‘Pa mi ta masha importante pa usa forsa i konosementu arubano’

Tin diferente motibu pakiko hopi hende na Aruba tin sobrepeso. Segun ekspertonan esaki entre otro tin di hasi ku edukashon, i patronchi kultural, pero tambe faktor ekonómiko i sosial ta hunga un papel grandi.

Sobrepeso ta un problema kultural?
“Si bo kore rònt na e isla bo ta mira hopi kadena di fastfood, danki na turismo, pero e habitantenan mes tambe ta bai kome ei. Bo ta mira fila largu riba djabièrnè anochi serka Wendy’s, esei tambe ta kai bou di e patronchinan di kultura. Tur esakinan ta asuntu ku ta hasi difísil pa un mayor kambia”, Busari ta haña.

Siman pasá a sali un kolumna den Volkskrant (korant na Hulanda) ku a kousa hopi krítika bou di arubano. E problema di sobrepeso lo tin di hasi hopi ku kultura arubano, dòkter di kas Danka Stuijver ta bisa. No ta hustu, entre otro èks periodsta Ariën Rasmijn ta haña. “Kuminda salú na e isla no ta solamente karu sino skars tambe. Irónikamente fastfood tambe ta karu”, e ta skibi.

Training na Nikki Beach, potrèt Jump 18

Obesitas di mucha na Aruba
Ku obesitas ta e problema di salubridat di mas grandi ku ta afektá mucha i adolesente na Aruba, ta konosí pa añanan kaba. Por ehèmpel for di un rapòrt di Unicef na 2013. Tambe di e sifranan di e mónitòr di salubridat di e mésun aña ta sali ku na 2010 25,6 porshento di mucha muhé i 17,8 porshento di mucha hòmber na lushiskol tabatin sobrepeso òf obesitas. Di e muchanan den di sinku klas di skol básiko 43 porshento di e mucha muhénan i 32.4 porshento di e mucha hòmbernan tabatin sobrepeso òf obesitas.

Manager di proyekto Amy van der Linden ta konvensé ku por spar sèn si gobièrnu arubano lo partisipá na nan proyekto. Si ménos hende tin sobrepeso òf obesitas, Aruba lo mester saka ménos sèn pa trato di enfermedat króniko manera diabetes, preshon haltu òf enfermedat di kurason òf ardu.

E tim aña pasá a kalkulá un indikashon di e ekonomisashon di gastu anualmente danki na Jump 1. Basá riba data di CBS (2020) si baha 1 porshento so por spar 205.424 florin kaba. Serka 5 porshento esaki ta 1.027.119 florin i ku dies porshento por spar sigur 2 mion florin.

‘Mihó komprenshon pa e muchanan mes’
E mama di Celine (10), Julissa Henriquez ta mira bon resultado pa su yu muhé. “Mi ta haña ku gobièrnu mester risibí e programa ku man habri. Esaki lo bai trese ganashi, pasobra e muchanan aki ta kontinuá ku mihó komprenshon den bida. Esei ta masha importante.”

E aspektonan sosial di e programa tambe ta forma un inspirashon importante pa sigui ku e programa. Pa Celine e programa tambe ta un manera agradabel pa hasi deporte ku otro mucha.
Maurelia Ras tambe ta konta for di dia ku e ta mira un diferensha serka su yu muhé Xadah en a mèldu pa e programa. Henter e famia awor ta mira nutrishon i e kantidat di kuminda diferente.

Lista di espera

E proyekto ta kore te mei i un total di 18 mucha ta partisipá awor. Entretantu tin un lista di espera kaba pa e próksimo okashon pa mèldu.