“Sürnam 50 aña independiente: Orguyo, doló i futuro”

Portrèt: Dulce Koopman

Riba djamars 25 di novèmber 2025, Sürnam a selebrá e di 50 aniversario di su independensia for di Hulanda, tambe konosí komo ‘Srefidensi Dey’. Riba e dia akí, na 1975, Sürnam a bira un repúblika independiente después di mas ku 300 aña di dominashon kolonial. Dulce Koopman a bai kòmbersá, pa Ret Karibense, ku sürinameonan ku a establesé nan mes den e Reino Hulandes, hopi biaha ankrando nan mes ku raisnan profundo. Kon nan ta mira e fecha spesial akí? Kon nan ta mira nan país? Awe entrega (6): Pablo Burgos (71).

Sürnam a bira independiente na 25 di novèmber 1975. Pa hopi sürinameo ta un fecha ku ta nifiká alegria i, n’e mesun momentu, doló, speransa i a la bes desepshon. Pa Pablo Burgos, un eks-ámtenar di desendensia sürinameo, ku tin 38 aña ta biba na Kòrsou, e fecha ta nifiká prinsipalmente hopi rekuerdo.

E tabatin 21 aña, ora ku Sürnam a bira independiente, pero e mes no tabata presente. E desaroyonan ku a sigui, ainda ta influensiá e bista ku e tin di e pais, ku semper e ta keda konsiderá su kas. E ta un eks-ámtenar na Kòrsou ku ta sigui karga speransa pa Sürnam

“Momentu grandioso, pero mi no tabatei”
Sinkuenta aña di independensia ta pone Burgos kòrda mesora riba e bistanan di 1974, e aña ku el a bai Hulanda pa studia. Despues di esei a anunsiá e independensia. “A gana e elekshonnan, i di ripiente a bisa: promé ku fin di 1975, Sürnam ta independiente. Esaki no tabata ni riba e programa di elekshon. Nos a keda sorprendé, Burgos ta bisa.

Riba e anochi mes, e no tabata na Paramaribo, sino na Delft. “Na Hulanda nos a selebr’é huntu ku otro studiantenan. E tabata un selebrashon bunita, pero ketu bai mi ta lamentá ku mi no tabata na kas na e ‘moment suprême’.” Tòg un orguyo fuerte tabata prevalesé. “Ekonómikamente tabata bai bon ku Sürnam: bouksit, bon enseñansa i naturalmente fuentenan natural di materia prima. Nos tabata konvensí ku nos lo a logra. Nos tabatin sigur: Si Guyana – ku anteriormente tabata por – por, nos tambe por.”

Éksodo, fiesta, i despues . . . skuridat
E independensia a trese speransa i intrankilidat pareu. Burgos ta kòrda e salida masal di sürinameonan pa Hulanda. “E tenshonnan polítiko a oumentá. Tabatin hopi ekspreshon rasista. Hopi hende a sali for di Sürnam.” Pero e grupo ku a keda, a selebrá en grande: “Orguyo, paz, speransa.”

Pero no a dura muchu, ku a pone e speransa akí na prueba. “Apenas sinku aña despues, tabatin un gòlpi di estado militar. Despues a sigui e periodo skür, e asesinatonan di desèmber. Esei tabata hopi duru pa tur hende.”

Pokopoko a reestablesé e demokrasia, danki na, entre otro, lidernan manera presidente Ronald Venetiaan (NPS), ku resientemente a fayesé. Pero e daño ekonómiko a keda, según Burgos. “E pais a bai hopi atras. Te ku dia di awe, por ripará esei .”

Petroli i gas
Burgos ta mira e deskubrimentu di petroli i gas komo un posibilidat pa adelanto. “Entrante 2028 por kuminsá ku produkshon i eksportashon. E speransa ta grandi, pero mester tin bon maneho sí.” Burgos ta kere ku e mira riba independensia ta dependé di unda e hende ta biba. “Sürinameonan den eksterior ta keda orguyoso i ku speransa. Nan ta warda kiko e petroli por trese.”

Na Sürnam mes, e sintimentu ta mas kompleho. “Sigur sigur tin orguyo. Pero pa hopi hende e situashon ekonómiko ta asina preokupante, ku tin sintimentunan miksto. Un parti ta biba bon, pero gruponan grandi di hende ta keda pegá den pobresa. Nan deseo grandi ta, pa e gobièrnu realisá su promesanan.”

Kòrsou: un kas nobo, pero Sürnam tambe tei
38 aña pasá, Burgos a yega Kòrsou, primeramente pa kore stage, despues permanentemente. “Mi a nase aki, pa bisa presis, na Aruba, pero for di mi di dos aña, mi a lanta na Sürnam. Pues en realidat, mi ta sürinameo, ku eksepshon di loke tin pará riba mi papel di nasementu.”

Dor di e deporte di basketbòl el a haña un kaminda fásil na Kòrsou. “Mi a sera amistat den e team.” Na Obranan Públiko na Kòrsou (Uo OW), mashá lihé el a haña su luga. “Semper mi por a move hopi bon den e komunidat kurasoleño.” Pero su background sürinameo semper a resaltá den tur kos. “Den kasi tur kos, bo ta mira mi kultura, prinsipalmente den e kushina. Sürinameonan tin e kalor: ‘Bo a kome kaba?’ Na Kòrsou tambe nan ta kaluroso, pero di un otro forma.”

Identidat i historia
Un diferensia remarkabel e ta mira den e manera ku ta atendé ku e pasado di sklabitut. “Na Sürnam esaki ta biba mas fuerte.1 di yüli, ta selebrá Ketikoti, en grande. Pero na Kòrsou ta e último añanan numa e aspekto ei a kuminsá haña mas atenshon.” Esei ta pasobra na Sürnam e rastronan ta mas visibel. “Ainda nos tin plantashi, e pueblonan di Marron, e komunidatnan indígeno. Bo ta sinti e pasado. Aki na Kòrsou, ta parse ku e hendenan a tuma distansia for di e historia.”

Tòg tin similaridat grandi. “Nos tur dos ta pueblonan eks-kolonisá. Na hopi okashon nan no ta hasi diferensia entre nos, i ta trata nos igual. Mientras ku sürinameo- i kurasoleñonan bou di otro, semper ta sali bon ku otro.”

Na unda ta ‘kas’ òf ‘thuis’ despues di kasi kuater dékada den eksterior?
Burgos no mester pensa. “Tur dos. Mi ta sinti mi na kas na Kòrsou. Sino mi no por a keda aki 38 aña.” Pero Sürnam ta keda konta. “Tur biaha ku e avion baha i mi ta mira e palunan i sinti holó di e airu, mi ta bèk na kas.”

Tòg e ta mira e tristesa. “Bo ta ripará ku tin tiki desaroyo. Kompará ku Hulanda òf Kòsou, no tin hopi kambio. Hopi establesimentu den siudat a kima òf ta bandoná. Ban spera ku e petroli lo trese un komienso nobo.”

Diaspora fuerte i forsa di edukashon
E komunidat sürinameo na Kòrsou ta keda fuertemente ligá ku e pais natal. “Individualmente i tambe den grupo. E organisashon nobo di diasporta ta un bon inisiativa. E Asosiashon sürinameo, JPF (Justitia, Pietas, Fides – Hustisia, Amor i Fieldat) ainda ta eksistí. Riba dianan konmemorativo bo ta ripará ku tin nesesidat di union.

Segun Burgos, hóbennan sürinameo den e diaspora, por siña hopi for di su generashon. “Nos maneranan di anda. E rèspèt ku nos a siña na kas, ainda mayornan sürinameo ta siña nan yunan. Bo ta mira e diferensia.’’

Éksitonan di 50 aña di independensia
No opstante e kontratempunan e ta mira adelanto signifikativo. “E formashon di e nashon kisas ta e éksito di mas grandi. Esei bo a mira atrobe durante e resiente kompetensia di futbòl: nos por aktua komo un pueblo.”

E kultura tambe ta floresé, e ta bisa. “Kompará ku ántes, tin mas apresio pa e idioma sürinameo. Hóbennan ta papié, i ta aplik’é den kanto mas tantu, kompará ku ántes. E müzik sürinameo ta mas popular. Esei a kambia hopi.”

E retonan: Kua nan ta?
Burgos ta nombranan, sin duda un momentu: enseñansa: “Ántes e tabata un sistema fuerte, awor el a kai den otro.” Salubridat publiko: “Dòkternan sürinameo un tempu tabata tòp na Hulanda. Aktualmente no tin sèn pa brinda bon servisio.” I ekonomia: “Periodo largu di deterioro i pobresa.”

Pero a pesar di tur kos, optimismo. “Si manehá e entradanan nobo adekuadamente, Sürnam por rekuperá. E pais tin e potensial. Nunka esei a disparsé. Sürnam ta keda mi kas. Pero aki tambe mi tin raís.” Sinkuenta aña independensia no ta un hubileo abstrakto pa Burgos, pero un liña di bida: di promesa te desepshon, di pèrdida te forsa i determinashon.

Ta e historia di un pais ku a form’é, a pesar di ku e tin kasi 40 aña sin ta biba ei. I ta e historia di un pueblo ku ainda tin speransa, i ta traha, lucha, soña na Paramaribo, Amsterdam, Willemstad i otro kaminda. “Sürnam ta biba den mi,” e ta bisa, “i asina lo ta pa semper.”