Portrèt: Still di sine ‘Aan niets overleden’

AMSTERDAM – E sine ‘Aan niets overleden’ (‘El a muri di nada’ trad.) na Hulanda a estrená e siman ku a kaba. Ta e promé sine di e aktor i direktor nasé na Kòrsou Raymi Sambo. Ku e sine Sambo ta trata un tópiko sensitivo: e tabu di hiv, e vírùs ku sin trato a lo largu lo resultá den aids.

Na Amsterdam durante di e Konferensha Internashonal di AIDS, henter siman sientífiko, manager, hende ku ta traha den kuido di salu i aktivista di henter mundu ta bini huntu. Prens Harry di Britania, prinsesa Mabel i èks presidente Bill Clinton tambe t’ei i nan ta mustra nan solidaridat ku e meta pa kita AIDS for di mundu na 2030.Ku un evento internashonal asina grandi lo bo kere ku na Hulanda HIV no ta tabú mas, ‘pero niun ora so’, Reina Foppen di Asosiashon di HIV na Hulanda ta bisa.

‘E tabu di hiv no ta típikamente algu di e islanan karibense, mi ta mir’é na tur isla, na Texel tambe’

“Mas ku 50 porshento di hende na Hulanda ku hiv tin hopi molèster di e stigma ku e malesa króniko aki tin”, asina Foppe, ku tin kasi trinta aña ta biba ku hiv, ta konta. “Por ehèmpel tin mayor ku no ke pa nan yu hunga ku un mucha ku tin hiv. Sosialmente nos tabatin muchu poko progreso kompará ku e progreso médiko enorme ku tabatin den kurso di añanan. Esaki ta masha tristu.”

Den e parti karibense di Reino, Foppe ta mira ku ainda tin un tabú enorme riba hiv. “Pero esaki no ta algu típiko di e islanan karibense, mi ta mira esaki na tur isla, na Texel tambe. Ta e mentalidat insular di ‘nos tur konosé otro’. Esaki ta bai asina leu ku hulandes karibense ku hiv ku ta biba na Hulanda ta tene esaki sekreto na Hulanda mes, pa miedu ku nan tin ku e informashon por lèk bai nan isla i ku esaki por tin konsekuensha pa nan famia.

‘Pa keda tuma bo remedinan kontinuamente ta bira èkstra difísil si esnan rònt di bo no sa ku bo tin hiv’

Pero pa tene hiv sekreto tambe tin konsekuensha fèrfelu segun Foppen. “Si bo tin hiv bo por bira masha bieu, pero bo mester keda tuma remedi henter bo bida pa sòru suprimí e vírùs. E ora ei bo por haña yu salú i bo no por pasa bo hiv pa bo partner seksual. Pero pa keda tuma e remedi ta bira èkstra difísil si esnan rònt di bo no sa ku bo tin hiv. Mi konosé hende ku pa bèrgwensa òf kulpabilidat asta no ta bisa nan partner ku nan tin hiv i ku ta skonde nan remedinan, por ehèmpel den nan tas di trabou.”

E skondementu di hiv pa esnan rònt di bo no solamente ta pone preshon riba e tumamentu di remedi, sino tambe riba e bienestar emoshonal i sosial di hende ku hiv. “For di investigashon a sali ku hende ku por papia abiertamente tokante nan hiv por hèndel e reakshonnan negativo mihó i nan ta mas felis. Esnan ku ta rondoná nan ta esensial pa e protekshon emoshonal aki.

‘Pasobra tin remedi bo por bira bieu ku hiv i bo por haña yu salú. Muchu hopi hende ainda no sa esaki’

Foppen ta mira ku komunidat ainda tin un kaminda largu di bai te ora nan aseptá hende ku hiv. “E kos ta kuminsá ku dunamentu di informashon i keda ripití ku bo no por haña hiv ora di hunga wega, òf di un brel di wc òf un sangura.” E Asosiashon di Hiv ta ofresé tambe peercounseling individual i workshop pa hende ku a kaba di haña e diagnósis di hiv i ku ainda tin hopi miedu i hopi pregunta. E kontakto ei hopi bia ta un sosten grandi i ta yuda enormemente ku akseptashon. E asosiashon ta boga pa laga e formanan aki di sosten ta un parti fiho di e kuido di salubridat spesialisá.

“Pero mester kompartí mas bon notisia”, Foppen ta bisa, “ku ta danki na e remedi di hiv bo por bira bieu i bo por tin sèks sin riska pega un otro hende ku hiv i bo por haña yu salú. Muchu hopi hende te ainda no sa esaki.”