Portrèt: Pixabay

WILLEMSTAD – Na Kòrsou ainda no a introdusí e tratado di Nashonnan Uní (NU) pa derechonan pa hende ku hèndikèp. Kaminda minister Hensley Koeiman na ougùstùs 2018 a bisa ku e ke pa e tratado di NU ta bálido na Kòrsou tambe (ko-balides), despues ku puntra ta bin sali ku no a tuma paso ainda.

“Ta un bèrgwensa”, Tine Grigoria-Devid di Sentro Solari, un fundashon ku ta guia hende ku un limitashon funshonal i ta intermediá pa nan haña un funshon adekuá riba merkado laboral, ta bisa. “Esaki mi a bisa ministerio tambe. Mi no ta aseptá e kontesta ku e ko-balides no por pasobra no tin legislashon òf posibilidat di ehekushon. Mester hasi un komienso, no ta bèrdè?”

Koeiman den un reakshon kòrtiku ta laga sa ku ko-balides no ta posibel pasobra no tin un legislashon i posibilidat di ehekushon. “Ta tuma paso si pa drecha e derechonan di hende ku hèndikèp.” Kiko e pasonan aki ta, no ta kla.

Tratado di NU na vigor na Hulanda for di 2016

Nashonnan Uní dia 13 di desèmber 2006 a aseptá e Tratado-NU pa Derechinan di Persona ku Hèndikèp. E tratado aki a drenta na vigor dia 14 di yüli 2016 na Hulanda. For di e tempu ei ta papia di ko-balides na Kòrsou, Aruba i Sint Maarten. Sint Maarten ainda ta studiando esaki pasobra rekonstrukshon ta pará na promé lugá. Na Aruba ainda ta wak e posibilidatnan di ko-balides.

E fundashon pa Hende ku Hendikèp i Kuido di Revalidashon (Grupo SGR) ta e ofresedó di mas grandi di kuido di hende ku hèndikèp i revalidashon na Kòrsou. Pero e grupo SGR te aworakí tampoko no ta envolví den e stipulashon di e trayekto di ehekushon di e Tratado di NU. Esei direktor general Henk Kamsteeg ta konfirmá. “Naturalmente nos ke duna nos kontribushon pa mehorá e posishon di persona ku un limitashon.”

Kon ta pará awor na ku Kòrsou ku e pilánan for di e Tratado di NU?

Den e tratado di NU tin pará ku e derechi di biba independiente, bai skol, usa transporte públiko òf traha, ta gobièrnu mester realis’é. Segun Kamsteeg den e área di independensia sigur por logra algu ainda.

“Tin un areglo ku persona ku un limitashon físiko via AVBZ por bini na remarke pa adaptashon na nan kas – pensa riba un asera ku inklinashon, adaptashon di baño – pa nan por biba na kas independientemente.”

FKP (Kas sosial, red.) i e grupo SGR tin kas adaptá, pero sigur no sufisiente. I e habitantenan no por biba ei kompletamente independiente, e ta bisa.

E grupo SGR tin diferente manera di biba pa persona ku un limitashon mental. Tin un lista di espera largu pa e previshonnan aki. E diferensha entre persona den kuido i persona riba lista di espera ta masha grandi. Esakinan no tin kasi nada i ta biba na kas bou di sirkunstansha difísil.

E aksesibilidat di transporte públiko pa hende ku un limitashon ta ‘problemátiko’, Kamsteeg ta laga sa. “Transporte Públiko no ta aksesibel pa persona ku un limitashon. Tin poko transpòrt pa ròlstul, pero muchu poko i e personanan kasi semper mester pag’é nan mes.”

Skol sekundario
Na Kòrsou tin kuater skol básiko pa enseñansa spesial i un skol sekundario. Tòg e pilá aki di e Tratado di NU no ta kumpli, ortopedagogo Angela Lachman ta bisa. Na aña 2012 a manda busk’é for di Hulanda pa stipulá un maneho kla pa e grupo aki. “Mester bini maneho pa e grupo aki, for di nasementu te na morto. Ku e propio guia e muchanan ku hopi problema ku siñamentu por tin un nifikashon berdadero pa komunidat.”

Lachman a trata, ku un plan pa enseñansa mas dirigí riba práktika i un dil ku e parke di bestia lokal pa un tayer sosial, di logra esaki. Tur dos plan despues di shete aña no a logra.

Falta di maneho
Sentro Solari tambe ta dil ku falta di maneho. “Pensa riba supsidio pa kompania ku ta tuma hende ku un limitashon. Òf un quorum, ku kompania grandi mester tin un sierto porsentahe di hende ku un limitashon den servisio. Esei lo yuda hopi”, Grigoria-Devid ta bisa. Sentro Solari aña pasá por a pone diesun hende serka kompania pero den realidat tin hopi hende ku un limitashon ta sinta na kas pòrnada sin trabou.