ORANJESTAD Tur hende no ta kontentu, tampoko den e komunidat LHBTI, despues ku djaluna último porfin a introdusí e registrashon komo partner pa pareha di mésun sekso ku e kódigo sivil renobá di Aruba.

“Mi ta komprondé esaki pasobra mi tambe tabata ker a alkansá tur derecho igual ku na Hulanda pa nan ora ku mi a bini ku e amienda aki. Esaki no a logra kompletamente ainda, nos mester sigui lucha un poko mas. Pero e di mas importante si a logra. Pues sí, mi ta masha kontentu”, Desiree Croes ta bisa.

Ora e kódigo sivil renobá di Aruba na 2016 a pasa den parlamento, e abogado i aktivista pa derecho humano Croes ainda tabata den frakshon di gobièrnu di AVP. Ku hopi trabou – i tambe ku resistensia di su kompañeronan den frakshon – el a trata ku un simpel ‘signo =’ pa hasi registrashon di pareha igual na matrimonio. I asina haña un alternativa igual pa pareha homoseksual ku te ainda no tin pèrmit pa kasa na Aruba.

Awor ku parlamento kasi kuater aña despues ta aprobá e introdukshon di esaki, segun Croes e parehanan homoseksual registrá awor tin mas derecho ku pareha ku por ehèmpel ta kasa na Boneiru i ta inskribí nan matrimonio na Aruba (loke ta posibel for di 2007).

Ta kon por ta?
Bo por inskribí un matrimonio di homo aki pero e konsekuenshanan hudisial di biénes ainda no ta reglá den nos leinan. Mi ta kere sí ku bo por kuminsá un kaso pasobra esaki no ta kuadra.

Tòg, ku registrashon komo partner tambe pareha homoseksual ta falta sierto derecho básiko ku pareha heteroseksual sí tin?
Si, p’esei no ta tur hende den e komunidat LHBTI ta masha kontentu. Por ehèmpel e desigualdat ku derecho di penshun, pero bon mirá esaki ta regla den lei diferente for di kódigo sivil. Kasualmente awor nos ta okupá ku un kaso kontra SVB pa derecho igual di penshun.

Ke men bo ta sigui bai wes pa fòrsa pa haña tur derecho básiko?
Manera mi a bisa, ku mi promé amienda mi tabata ke tur derecho igual. Esaki no a logra pasobra a adapt’é algun bia pa haña sosten. Pero hende por piki afó loke nan no gusta, finalmente nos ta alkansá nan tòg.

E di mas importante ta pará den e memoria di splikashon: e aresto Oliari kaminda Korte Oropeo a pone klaramente ku si un pais di Union Oropeo no por ofresé e matrimonio di homoseksual, mester duna un alternativa igual. Ke men nos por bai wes kada bia i buska nos rason.

No ta mas sabi anto pa awor gobièrnu adaptá tur legislashon?
Si, ma nan ta pensa espesialmente polítikamente sabí. Awor nan por bai nan votadónan ku: mi a bende un kos ku no ta sirbi pa nada, pasobra partner registrá no ta kompletamente igual na matrimonio, boso matrimonio ta sagrado ainda. Ke men bo mester mira tur esaki komo algu simbóliko.

Simbóliko, pero kódigo sivil a keda será den kashi kuater aña pa e motibu aki. Ta kustumber na Aruba ku parlamento ta aprobá lei, pero kaba ta warda añanan largu ku e implementashon?
Mi sa sí di e enseñansa obligatorio ku asina a keda drumi den lachi mas ku dies aña. Esei tabata pasobra no tabatin basta sèn. Pero aworakí no tabata finansiero sino falta di kurashi polítiko.

(e ta sigui ku un tono skèrpi) Finalmente hopi hende pa motibu di e aktitut kobarde aki a sufri. Pasobra tabata trata di mas ku 800 kambio di e kódigo penal ku a duna masha hopi hende derecho, no solamente e komunidat LHBTI.

Por ehèmpel: protekshon di e partner ku ta biba mas largu. Un viuda mester a bende su kas pa paga e parti di e herensia ku e yunan tabata eksihí despues di morto di nan tata. E hòmber a muri despues di 2016 ora parlamento a aprobá e kambio kaba ku por a protehá e viuda aki. Pero ya, nan a keda sin implement’é. Esaki ta asina robes.

Bèk pa e derechonan di e komunidat LHBTI, mester sosodé hopi ainda na Aruba pa nan?
Esaki ta manera e pregunta kiko tabatin promé, e webu òf e galiña: bo ta kuminsá ariba serka e mandatarionan òf e formashon di sierto imágen di abou? Si bo wak Boneiru kaminda por ehèmpel Hulanda a imponé e matrimonio di homo, pero kaminda nunka no a krea un plataforma di sosten. I pues tin un abismo entre e berdadero pueblo boneriano i e hulandesnan ku ta biba ei.

Na Aruba nos tabatin e diskushon sí i kisas esei a yuda mas pa e aseptashon sosial. Pero pa mi, finalmente bo mester kuminsá serka gobièrnu. E leinan mester kuadra i e ora ei e aseptashon tambe lo sigui mi ta pensa tòg.

Kiko segun bo ta importante aworakí pa bai p’e?
Kambio di sekso. Hopi transgender tin e problema aki pasobra esaki ainda no ta posibel na Aruba. Bon mirá esaki ta hopi mas grandi ku realisashon di e matrimonio di homo. Oké, finalmente bo ke pa esaki tambe ta posibel na Aruba. Pasobra ami si no ta bai hinka un rudia pa puntra: por fabor bo ker a registrá ofishalmente komo partner ku mi?

Aruba por ta un pais outónomo, pero derecho igual tòg ta asuntu di henter Reino?
En bèrdat no por ku hulandes ku a nase na Hulanda tin asina mas tantu derecho ku hulandes nasé na Aruba. Ku mei ora for di aki na Boneiru nan tin mas derecho ku mi.

Nos statüt ta bisa ku Hulanda tin e funshon di garantisá i pues mester garantisá derecho humano tambe. E ora ei bo mester puntra bo mes si garantisá por sosodé pasivamente tambe. Segun mi nò. Pues Hulanda a laga di hasi esei. Semper mi a bisa tambe ku si no introdusí registrashon di partner mi ta bai entamá un kaso kontra Reino.

Ademas Hulanda masha hopi bia sí a mete den asuntunan di e islanan si ta trata di asuntunan finansiero. Asta si ta djis un kos chikí, un kaso dudoso, nan ta mete i ta bini desishonnan real. I pa derecho humano mes nan no ta hasi nada.

Ke men mester ta un asuntu di kiko ta mas fásil òf mas agradabel. Si ta trata di derecho humano, mi ta haña, Hulanda mester a aktua masha dia.