Portrèt: Pixabay

Pasobra arubano ta konosí pa nan amabilidat, nan tin e inklinashon tambe pa yuda otro i gustosamente nan ta kompartí informashon ku otro riba medionan sosial. Esaki ta fasilitá ku nan por kai den e trampa di estafa online.

Asina Paul Eelens, eksperto di seguridat cyber i di informashon, ta bisa.

Den e promé kuartal tabatin un ola di estafador aktivo riba medionan sosial. E triki nan aki di estafa online kasi nunka no ta na idioma papiamentu. Pero si ta asina, hende ta kai p’é mésora pasobra ‘ta algu ku nos ta konfia’, segun Eelens.

Tabata sirkulá akshon di gana i regalá falsu ku ta primintí tur sorto di kos: un torneo ku un premio fantástiko òf servisio di hunga plaka online. Aki e kriminalnan cyber ta usa profil falsu pa gaña hende. Di marka di serbes lokal, kompania di importashon, supermerkado te fotógrafo.

Tambe e fundashon arubano di loteria di deporte Lotto pa Deporte vários bia a post ku tin estafador strañero aktivo bou di un profil falsu. E personalidat di media Zyon Yanez a avisá si siguidónan pa un profil falsu bou di su nòmber ku tabatin aktividat di parti regalo.

Su tata Ivo Yanez, tambe un personalidat di media, aña pasá kaba tabata víktima di hacker ku a tuma su página di Facebook ofer.

Ta bati alarma tokante kriminalidat cyber

Aña pasá na Aruba kaba a avisá tokante e peliger ku tabata oumentá di kriminalidat cyber. Lesa mas tokante esaki:

Eksperto ta atvertí:‘Organisashonnan di mas krusial di Aruba ta vulnerabel pa atake di cyber’
Kompania krusial ta den peliger di atake cyber? Ekspertonan arubano ta bisa nò
Servisio di seguridat arubano: ‘Cybersecurity mester para mas haltu riba agènda ku kóntraterorismo’

‘Tira ku kèlki’

Paul Eelens Paul Eelens (potrèt: Melissa Stamper)

Segun Eelens kriminalnan di cyber ta tira ku kèlki sperando di fangu algu na e momento ei. Nan ta usa bòt ku ta skèn tur kos riba vulnerabilidat.

“Ta trata di un blanku grandi, ta plam’é bou di un kuart di internet i pesei ta ripará ora e sosodé ku ola.”

Kriminal di cyber ta abusá di e kuriosidat, konfiansa, kudishi, miedu òf ignoransia di hende. Ta pone un preshon sosial òf emoshonal pa hasi algu òf pa duna informashon privá. E aviso pa posibel vírùs riba bo kòmpiuter ta un ehèmpel di esaki, Eelens ta splika.

Seguridat na un isla ta un kibukashon
Arubano ta vulnerabel pasobra nan tin e inklinashon pa aktivamente partisipá na quiz i hunga wega riba medionan sosial, Eelens ta bisa.
Hopi bia nan no ta realisá ku nan ta divulgá informashon privá. Tambe ora sigui kompartí ku amigu i famia esaki ta pone scam sigui plama mas aleu.

“E idea ku nos ta mas seif pasobra nos ta biba na un isla, ainda ta biba bu di hende. Esaki ta oumentá e chèns ku hende ta kai pa sierto scam.”

Falta di dato
Aruba ta sigui e trend global si ta trata di insidente cyber pero e kantidat di notifikashon di atake di cyber no ta kla. Ta falta dato. Mayoria di e investigashonnan ku a hasi ta dirigí riba seguridat di instansha finansiero i no ta públiko.

“Esei ta den desaroyo sí i huntu ku e importashon di e lei di reino di konsenso AVG esaki por mehorá”, Eelens ta kere. Ku e lei ei mester por protehá informashon personal mihó.

Bai online mas konsiente
Si arubano ta mas konsiente di e peligernan online, nan por adaptá nan komportashon na esaki, Eelens ta konsehá.
“Pa mayoria di grupo vulnerabel mester bini mas konsientisashon tambe. Den pasado a duna workshop kaba pa hende 60+ pa kua tabatin hopi interes.”

Ta importante pa no solamente kompania sino pueblo tambe ta konsiente tokante e peligernan di atake cyber. “Serka instansha grandi hende ta pensa ku atake di cyber ta un problema di IT. Pero nan mester mira esaki komo un problema di henter e organisashon”, segun Eelens.

Siman ku a pasa a tene e konferensia Cyber Security Dutch Caribbean na Aruba ku e arubano Paul Eelens i e Israëli Keren Elasari komo papiadó wéspet. Segun Eelens instanshanan grandi tin probecho si nan kolaborá ku e tumamentu di medida di seguridat. (potrèt: Garrick Laclé)